Search the Community

«Watchmen»: Το ανατρεπτικό graphic novel του Άλαν Μουρ και του Ντέιβ Γκίμπονς που εγκωμιάστηκε σαν μυθιστόρημα Πηγή εικόνας: polygon.com Από Γιώργος Δήμος Λίγα graphic novels έχουν αναγνωριστεί τόσο επίσημα ως λογοτεχνία, όσο το «Watchmen» (1987), του Άλαν Μουρ, με σκίτσα του Ντέιβ Γκίμπονς και χρώματα του Τζον Χίγκινς, το οποίο κατάφερε να μπει στη λίστα του περιοδικού Time, με τα «100 καλύτερα μυθιστορήματα» του 20ου αιώνα, στα Αγγλικά. Ενώ ο Άλαν Μουρ ξεκίνησε, σε κάθε περίπτωση, να γράφει ένα κόμικ με σούπερ ήρωες, τηρώντας όλους τους κανόνες και συμπεριλαμβάνοντας όλα τα δομικά στοιχεία της πλοκής των κόμικς του είδους, το «Watchmen», όπως και το «V for Vendetta» (1982-1985) πριν από αυτό, μπορεί άνετα να διαβαστεί και ως ένα ολοκληρωμένο, μεταμοντέρνο μυθιστόρημα. Αυτό οφείλεται στις επιρροές του Μουρ από την αγγλόφωνη λογοτεχνία, ξεκινώντας από τον Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ και φτάνοντας μέχρι τον Άλιστερ Κρόουλι και τον Ουίλιαμ Σ. Μπάροουζ, στον οποίων το έργο υπάρχουν σαφείς αναφορές. Τα σχέδια του Γκίμπονς, αλλά και η χαρακτηριστική παλέτα του Χίγκινς, λειτουργούν εξαιρετικά, όχι απλώς συνοδευτικά, σαν εικονογράφηση της πλοκής και των διαλόγων του Μουρ, αλλά και ως μέρος της ίδιας της αφήγησης, μιας και, όπως έχουν παραδεχτεί όλοι τους σε συνεντεύξεις, το τελικό προϊόν είναι αποτέλεσμα μιας από κοινού συνεργασίας και όχι πνευματικό δημιούργημα ενός μόνο από τους συντελεστές. Το εξώφυλλο του τεύχους #1, από το Σεπτέμβρη του 1986. Πηγή εικόνας: dc.fandom.com Το «Watchmen» κυκλοφόρησε αρχικά σε 12 μηνιαία τεύχη, κάνοντας το ντεμπούτο του το Σεπτέμβρη του 1986 και ολοκληρώνοντας την κυκλοφορία του τον Οκτώβρη του 1987. Στην ιστορία των graphic novels, το «Watchmen» υπήρξε ένα από τα πρώτα που γνώρισαν θηριώδη επιτυχία με το αναγνωστικό κοινό, κυρίως όταν επανακυκλοφόρησε πια σε έναν ενιαίο τόμο το 1987. Το πρώτο graphic novel ήταν μάλλον το «Συμβόλαιο με τον Θεό» (1978), του Γουίλ Άισνερ, ενώ ένα από τα σημαντικότερα, ως προς την εδραίωση του είδους, υπήρξε το «Maus» (1980-1991), του Άρτ Σπίγκελμαν, που είναι ουσιαστικά μια μαρτυρία του Ολοκαυτώματος από τον Πολωνοεβραίο πατέρα του κομίστα, έναν επιζώντα του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Μετά από μια τέτοια, καθαρά «λογοτεχνική» στροφή, το κοινό ήταν πια έτοιμο να πάρει στα σοβαρά ένα μέσο, που μέχρι πρότινος προοριζόταν αποκλειστικά για την ψυχαγωγία των νέων και δεν έχρηζε ιδιαίτερης εκτίμησης από τους φίλους της λογοτεχνίας. Ο Φρανκ Μίλλερ, που αργότερα δημιούργησε την επιτυχημένη σειρά, «Sin City», ήταν ένας από τους πρώτους που προσπάθησε να επαναφέρει την κουλτούρα των graphic novels πίσω στις ρίζες της, με το «Batman: The Dark Knight Returns» (1986), το οποίο έχει ως κεντρικό χαρακτήρα τον πασίγνωστο σούπερ ήρωα του Μπομπ Κέιν, αλλά διαθέτει ένα ύφος σκοτεινότερο από οποιαδήποτε προηγούμενη μεταφορά της ιστορίας του Μπάτμαν. Ο Άλαν Μουρ κατέφθασε σε εκείνο ακριβώς το κομβικό σημείο, για να ρωτήσει όλες τις άβολες ερωτήσεις σχετικά με το καλτ των υπερηρώων, συλλογιζόμενος επάνω στη λατινική φράση: «Quis custodiet ipsos custodes?», ποιος, δηλαδή, φυλάει τους ίδιους του φύλακες, ή στα Αγγλικά, «Who watches the Watchmen?» Ο Δρ. Μανχάταν στον Άρη. Πηγή εικόνας: polygon.com Οι πρωταγωνιστές του «Watchmen» θυμίζουν επίτηδες άλλους, οικείους στους αναγνώστες κόμικς, υπερήρωες. Ο Nite Owl II, ο Δρ. Μανχάταν, η Silk Spectre II, ο Ρόρσαχ ή ο Κωμικός και ο Ozymandias, μοιάζουν με τους Fantastic Four, τους X-Men και την Justice League, αλλά και με χαρακτήρες από τη λογοτεχνία του 19ου αιώνα, όπως τον Αόρατο Άνθρωπο και τον Φαντομά. Όπως συχνά συμβαίνει στο σύμπαν της Marvel ή της DC, οι σούπερ ήρωες αυτοί έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στο να σώσουν τον κόσμο από διάφορες γήινες και μη απειλές, όμως ο κόσμος τους φοβάται, λόγω των ασύλληπτων από τον κοινό νου δυνάμεων που διαθέτουν και αμφισβητεί την αγνότητα των προθέσεών τους. Εκείνο που αποτελεί πρωτοπορία στο «Watchmen» είναι ότι οι ομώνυμοι υπερήρωες δεν απεικονίζονται με τον εξιδανικευμένο τρόπο που το αναγνωστικό κοινό είχε ως τότε συνηθίσει, αλλά ως άνθρωποι με σοβαρά προβλήματα και σε πολλές περιπτώσεις πραγματικά αμφίβολες προθέσεις. Με κάποιους, όπως, για παράδειγμα, τον Ρόρσαχ, να υποφέρουν από ψυχολογικά τραύματα, άλλους, όπως τον Δρ. Μανχάταν, να κρατούν ψυχρή στάση και να αδιαφορούν για τη μοίρα των μαζών και μερικούς, όπως τον Κωμικό και τον Ozymandias να είναι σαδιστές ή και να αποσκοπούν στο να πάρουν περισσότερη εξουσία στα χέρια τους, το «Watchmen» ψυχογραφεί τους χαρακτήρες του με ειλικρίνεια και μπόλικο ρεαλισμό, κάνοντας ένα διαλογισμό επάνω στη διαφθορά, που πηγάζει από την απόλυτη δύναμη. Η σκηνή της δολοφονίας του Κωμικού, που πυροδοτεί τη δράση όλης της ιστορίας. Πηγή εικόνας: watchingthewatchmen.weebly.com Τοποθετώντας τη δράση του «Watchmen» στο σήμερα (τέλη της δεκαετίας του 1980), ο Μουρ βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει, όχι μόνο για την ιστορία των σούπερ ηρώων από το 1940, αλλά και για την ίδια την ιστορία του Δυτικού Κόσμου, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και από την εμφάνιση των χίπις και της επαναστατικής «αντικουλτούρας» της δεκαετίας του 1960, έως την εποχή της εμπορευματοποίησης αυτών και του γενικότερου μηδενισμού της δεκαετίας του 1980. Συγκεκριμένα, σε κάποιο σημείο ο Γκίμπονς και ο Χίγκινς έχουν την ευκαιρία να απεικονίσουν τον πρώην Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, τον καθαιρεμένο για το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ, Ρίτσαρντ Νίξον, ο οποίος σε αυτό το παράλληλο σύμπαν συνωμοτεί για να χρησιμοποιήσει προς όφελός του τους Watchmen, που σε αυτή την περίπτωση λίγο διαφέρουν από τις δυνάμεις του Στρατού. Παράλληλα, κυρίως μέσα από φλας μπακ, ο Μουρ μιλάει για τον πρώτο πόλεμο που μεταδόθηκε τηλεοπτικά, εκείνο του Βιετνάμ, με όλες τις βιαιότητες που συνέβησαν εκεί από πλευράς της Αμερικής, τον μάλλον κατασταλτικό ρόλο της ψυχολογίας, όπως αυτή εξασκούταν τότε, «θεραπεύοντας» φυσιολογικούς ανθρώπους χρησιμοποιώντας ακραία μέσα, όπως το ηλεκτροσόκ ή τη λοβοτομή, καθώς και τον αποπροσανατολισμένο αγώνα για την αποδοχή και την εκτενέστερη μελέτη επάνω στις ψυχεδελικές ουσίες. Ο Μουρ, δανειζόμενος ένα στίχο από το κομμάτι «Sanities», του John Cale, ζητάει έναν «κόσμο με δυνατότερα συναισθήματα αγάπης». Ο Ozymandias παρακολουθεί τις τάσεις των ΜΜΕ. Πηγή εικόνας: reddit.com Αν κάποιος διαβάσει το «Watchmen» σαν μυθιστόρημα της εποχής του, σίγουρα θα συμφωνήσει πως θα μπορούσε να βρίσκεται στο ίδιο ράφι με τα μεταμοντέρνα μυθιστορήματα του Τόμας Πίντσον, του Τσακ Παλάνιουκ ή της Κάθυ Άκερ. Με την τελευταία, μάλιστα, την οποία ο Μουρ γνώριζε προσωπικά και υπήρξαν στενοί φίλοι, μέχρι τον πρόωρο θάνατό της, το 1997, δεν συμπίπτει μόνο η θεματολογία του, αλλά και οι αναφορές και τα μηνύματά του. Όπως και η Άκερ, ο Μουρ αντλεί την περιγραφή του σύμπαντος στο οποίο λαμβάνει χώρα η ιστορία του, από τις δυστοπίες του Όργουελ, του Χάξλεϋ, του Μπράντμπερι και του Φίλιπ Κ. Ντικ. Η αντιμετώπισή του, δε, απέναντι στην ψυχρότητα, την απληστία των καπιταλιστών, τη βία της εξουσίας και τον αφανισμό της τέχνης και της μαγείας, είναι πολύ συναφής με εκείνη των «ηρώων» της Άκερ και του ίδιου, δηλαδή του Ζαν Ζενέ, του Μπάροουζ και άλλων πρωτοπόρων του κινήματος της «αντικουλτούρας». Πολιτικά, ο Μουρ έχει μάλλον αναρχικές πεποιθήσεις, ενώ φιλοσοφικά είναι σύμφωνος με τις ιδέες του Άλιστερ Κρόουλι, όντας μάλιστα μέλος του τάγματος, «Θέλημα», που εκείνος ίδρυσε. Το τελευταίο μέρος της ιστορίας των «Watchmen». Πηγή εικόνας: momentofmoore.com Ο Άλαν Μουρ επέστρεψε αρκετές φορές στην καριέρα του σε παρόμοια θεματολογία με εκείνη του «Watchmen», όπως για παράδειγμα με το «League of Extraordinary Gentlemen» (1999-2007). Έχοντας «τραβήξει» τόσο την προσοχή του κοινού, το «Watchmen» ήταν για πολλά χρόνια ένα δύσκολο πρότζεκτ, που πολλοί ενδιαφέρθηκαν να μεταφέρουν στη μεγάλη οθόνη. Η αποτυχημένη μεταφορά του Ζακ Σνάιντερ το 2009 μπορεί να απέφερε κέρδη στη Warner Bros., όμως ήταν τόσο μακριά από το πνεύμα του graphic novel, που ο Άλαν Μουρ όχι μόνο δεν ήθελε να έχει καμία σχέση με αυτή, αλλά ζήτησε μέχρι και να αφαιρεθεί το όνομά του από τους τίτλους, καθώς και να μην χρησιμοποιηθεί ξανά το όνομά του σε καμία μελλοντική μεταφορά των έργων του στη μεγάλη οθόνη. Αν διαβάσει κανείς αυτό το τόσο λεπτομερές και αριστουργηματικά δομημένο έργο και ύστερα δει την καθαρά προοριζόμενη για να «σπάσει ταμεία» κινηματογραφική μεταφορά του Σνάιντερ, που σε τίποτα δεν διαφέρει από τη σειρά ταινιών της Marvel, θα καταλάβει αμέσως γιατί ο Μουρ ένιωσε τόσο προσβεβλημένος από την ταινία «Watchmen» και από οποιοδήποτε παρόμοιο πρότζεκτ έχει παραχθεί από τη βιομηχανία του Χόλυγουντ. Πηγή

Το Μάρτιο του 2006, βγήκε στους κινηματογράφους (το 2005 έκανε πρεμιέρα στα φεστιβάλ) μία από τις πιο εμβληματικές μεταφορές comics ever. Τα αδέρφια Wachowskis έγραψαν το screenplay ενός από τα πιο βαρβάτα δυστοπικά comics ever made και η DC ανέθεσε αυτή τη μεταφορά, ενός comic που ήξεραν μέχρι τότε κυρίως οι ψαγμένοι, σε έναν Αυστραλό σκηνοθέτη, ονόματι James McTeigue, για να κάνει το παρθενικό ντεμπούτο του και τη μόνη καλή του ταινία. Βρισκόμαστε σε μία εναλλακτική δυστοπική δεκαετία του '90. Το Ηνωμένο Βασίλειο ζει κάτω από νεοναζιστική δικτατορία, μετά από έναν καταστρεπτικό πυρηνικό πόλεμο που συνέβη στα '80s. Μία μυστηριώδη φιγούρα, αψηφά τη χούντα και φορώντας μια μάσκα βασισμένη στον Guy Fawkes, προσπαθεί να εμπνεύσει τον κόσμο προκειμένου να τη ρίξουν, ενώ παράλληλα θέλει να εκδικηθεί τους δεσμώτες του. Ο V είναι ένας γκρίζος χαρακτήρας. Ένας πληγωμένος, λυρικός και μοναδικός άνθρωπος, που αγανάκτισε και θέλει πλέον να κυριαρχήσει παντού απόλυτη αναρχία μέσα από τρομοκρατικές επιθέσεις. Το comic έβγαινε αρχικά, το 1982 με 1985, σε ασπρόμαυρο στο ανθολογικό Warrior στο UK, όμως ολοκληρωμένο κυκλοφόρησε σε 10 τεύχη, το 1988 με 1989, από τη DC / Vertigo, σε σενάριο Alan Moore και σχέδιο David Lloyd. Στην Ελλάδα βγήκε από την Anubis, με αφορμή την ταινία, σε μετάφραση Ηλία Κατιρτζιγιανόγλου και έκτοτε έχει επανεκδοθεί. Το V For Vendetta φιγουράρει σε πολλά top ως ένα από τα πιο σημαντικά comics ever, και όχι μονάχα ως post-apocalyptic, αλλά είναι ένα πανέξυπνο και εξαιρετικά σκεπτόμενο κόμικ, ένα πραγματικό διαμάντι της Βρετανικής σκηνής! Πλέον αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της geek (και όχι μόνο) κουλτούρας, ενώ η μάσκα του έχει υιοθετηθεί από τους παγκόσμιους ακτιβιστές hackers Anonymous. Στην ταινία, τον V υποδύεται ο θεούλης Hugo Weaving, ενώ την Evey Hammond η (πολύ μέτρια) Natalie Portman. Ωραία σκοτεινή σκηνοθεσία, που θυμίζει αρκετά post-apocalyptic ταινίες των '80s, ταιριαστό soundtrack, καλές ερμηνείες. Σαφώς το comic είναι ανώτερο, όμως και η ταινία είναι τουλάχιστον αξιοπρεπέστατη, με αξιομνημόνευτες σκηνές. Το πιο τρελό legacy που άφησε όμως, είναι πως o τωρινός 3ος κύκλος της σειράς Pennyworth, αποτελεί "prequel" του V!

Ο Alan Moore, είχε δηλώσει κάποτε το παρακάτω όσον αφορά τα Graphic novel: Μια ενδιαφέρουσα δήλωση, που ο καθένας μας, μπορεί να εκλάβει διαφορετικά. Εσάς ποια είναι η γνώμη σας πάνω σε αυτό; Και πρώτα πρώτα, συμφωνείτε ή διαφωνείτε;

Ο Άλαν Μουρ προειδοποιεί: «Η παιδιάστικη αγάπη στους σουπερήρωες μπορεί να είναι πρόδρομος φασισμού» Ο θρύλος των κόμικς, συγγραφέας μεταξύ άλλων του «V for Vendetta» και των «Watchmen», επισημαίνει και συσχετισμούς με την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ. Από τον Ηλία Δημόπουλο Για το ταλέντο και το ειδικό βάρος του 69χρονου δημιουργού στα περί των κόμικς ίσως δεν χρειάζονται συστάσεις. Κάποιες δουλειές του τον ανεβάζουν στους ζώντες θρύλους, ενώ οι περιστασιακές παρεμβάσεις του, καθώς και οι συνέπειες του έργου του, διαθέτους ιδιαίτερο κοινωνικό και πολιτικό βάρος. Ρωτήθηκε λοιπόν για την μανία που δεν δείχνει σημάδια κινηματογραφικής κόπωσης και απάντησε: «Οι ουρές στους κινηματογράφους για υπερηρωικές ταινίες μπορεί να αποδειχθούν προάγγελος φασισμού», είπε επισημαίνοντας την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ. «Είχα πει εκεί περίπου στο 2011 την γνώμη ότι υπάρχουν ανησυχητικές συνέπειες στο μέλλον, εαν εκατομμύρια ενηλίκων κάνουν ουρές για τα Μπάτμαν. Είναι ένα είδος βρεφοποίησης που προτείνει απλούστερους καιρούς, απλούστερες πραγματικότητες, πράγματα που μπορεί να είναι πρόδρομος φασισμού.» Διερωτάται κανείς, άραγε πια, για πολιτικές ηγεσίες που υπερψηφίζονται «απλοποιώντας» και «εκλαϊκεύοντας» τα πράγματα για τους ψηφοφόρους τους; Το 2016, στην εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ επανέλαβε: «Εκατοντάδες χιλιάδες ενηλίκων πάνε να δουν καταστάσεις που δημιουργήθηκαν για να διασκεδάσουν 12χρονους - και είναι πάντοτε αγόρια - προ 50ετίας. Δεν είναι ενήλικο θέαμα οι υπερήρωες. Αυτό είναι μια παρεξήγηση που γεννήθηκε την δεκαετία του '80 - στην οποία ευθύνομαι και εγώ - όταν γεμίσαμε τίτλους που έλεγαν ότι ΄Τα Κόμικς ενηλικιώθηκαν'. Όχι δεν είχαν ενηλικιωθεί. Υπήρχαν κάποιοι τίτλοι που ήταν ωριμότεροι απ' όσο ο κόσμος είχε συνηθίσει, όμως η πλειοψηφία ήταν όπως πάντα.» Είναι ένα σημείο προς σκέψη, ενός ανθρώπου πολιτικής διορατικότητας, του οποίου μάλιστα το «V for Vendetta» έχει μέσα στον χρόνο αποκτήσει μια συμβολική βαρύτητα σε διαμαρτυρίες και κινήματα ανά τον κόσμο. Ο ίδιος πάντως λέει ότι «πάντοτε θα αγαπώ τα κόμικς, αλλά η βιομηχανία τους και ότι προσαρτάται σε αυτήν μου είναι πλέον αβάσταχτα.» Πηγή

Δέκα φορές που την «έφεραν» σε καρτουνίστες Οι περιπέτειες των δημιουργών που έγιναν ορόσημα στην καταπάτηση πνευματικής ιδιοκτησίας Ένα από τα παλιότερα θέματα που αντιμετωπίζουν οι καρτουνίστες της οικουμένης είναι τα πνευματικά δικαιώματα της δουλειάς τους και οι μάχες για την κατοχύρωσή τους. Ένα από τα παλιότερα θέματα που αντιμετωπίζουν οι καρτουνίστες της οικουμένης είναι τα πνευματικά δικαιώματα της δουλειάς τους και οι μάχες για την κατοχύρωσή τους. Εδώ και δεκαετίες, σεναριογράφοι και σχεδιαστές εργάζονται σε ένα ιδιόμορφο καθεστώς ελεύθερου επαγγελματία, πουλώντας κατευθείαν στον εκδότη το έργο τους, κάτι που φέρνει συχνά προβλήματα στην κατοχύρωση των πνευματικών παιδιών τους. Κι έτσι δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο ένας καρτουνίστας να σκαρώνει έναν δημοφιλέστατο σουπερήρωα που δρέπει εκατομμύρια στην αγορά, αφήνοντας τον δημιουργό του να τον βλέπει παραπονεμένο χωρίς δίφραγκο στην τσέπη. Και βέβαια η πρακτική της άρνησης των δικαιωμάτων στους δημιουργούς δεν είναι καθόλου παράνομη, μιας και τα συμβόλαια που υπογράφουν το ισχυρίζονται αυτό ρητά! Με αυτά υπόψη, οι δύο μεγάλοι παίκτες της αγοράς, οι DC Comics και Marvel Comics, έχουν συχνά-πυκνά νομικές περιπέτειες με τους δημιουργούς των ιστοριών τους και οι παρακάτω δέκα στέκουν εδώ ζοφερός σταθμός… Bill Finger: Οι νομικές μάχες για την πατρότητα του Batman Οι νομικές περιπέτειες μεταξύ του Bill Finger και της DC Comics παραμένουν σταθμός στο θέμα που μας ενδιαφέρει. Αν και εδώ βασικός ανταγωνιστής δεν ήταν η DC, αλλά ο συνιδρυτής του Batman και συνεργάτης του Bill Finger, Bob Kane. Κι αυτό γιατί ο όρος συνιδρυτής προσλαμβάνεται εδώ με τη χαλαρή σημασία του, καθώς ο «The Bat-Man» που σχεδίασε ο Kane το 1939 δεν έμοιαζε σε τίποτα με τον δημοφιλέστατο ήρωα: φορούσε κόκκινη στολή! Ήταν ο Finger που ανασχεδίασε δραστικά τον μαυροφορεμένο πλέον ήρωα και του έδωσε τα αγαπημένα του γκατζετάκια, όπως το Batmobile, τα βασικά στοιχεία της ζωής του, ακόμα και τον αρχικακό Joker. Παρά το γεγονός όμως ότι δημιούργησε πρακτικά όλο το σύμπαν του Batman και έγραψε κάθε σχεδόν ιστορία του ήρωα στη δεκαετία του 1940, ο Finger δεν μπορούσε να κατοχυρώσει κανένα πνευματικό δικαίωμα του Batman, κι αυτό γιατί ο Kane στο συμβόλαιό του με την DC φιγούραρε ως ο αποκλειστικός δημιουργός του σουπερήρωα, στερώντας έτσι από τον σχεδόν πραγματικό δημιουργό του Finger κάθε κέρδος από τον ανάρπαστο χαρακτήρα. Κι αν η DC Comics δεν ήταν στην περίπτωση αυτή ο κακός, ο Bill Finger την πάτησε με την ιστορία και την πάτησε χοντρά… Alan Brennert: Η μαμά του Batgirl Ο μακροχρόνιος συνεργάτης της DC Comics έχει αφήσει τη σφραγίδα του τόσο στα κόμικς του Batman όσο και στην τηλεοπτική σειρά της Wonder Woman. Δική του ιδέα ήταν εξάλλου η Barbara Kean Gordon, η γυναίκα του διοικητή της αστυνομίας της Γκόθαμ, η οποία εισέβαλε στο σύμπαν του Batman το 1981. Ο δημιουργός λοιπόν ισχυρίστηκε τον Ιούλιο του 2014 ότι δεν κατοχύρωσε κανένα δικαίωμα για τον χαρακτήρα, ο οποίος αναμένεται να εμφανιστεί στο τηλεοπτικό πρόγραμμα «Gotham», με την DC Comics να ανταπαντά ότι δεν τα δικαιούταν, καθώς ο χαρακτήρας του κομίστα ήταν συνοδευτικός λέει της κόρης της, Barbara Gordon, του γνωστού μας Batgirl. Καθώς είχε δηλαδή το ίδιο όνομα, επάγγελμα και εμφάνιση με την κόρη, η μαμά ήταν απλό παράγωγο του Batgirl, οπότε δεν υπήρξε καν πνευματική δουλειά, σύμφωνα τουλάχιστον με τους δικηγόρους της DC. Και η πλάκα εδώ είναι ότι μιλάμε για ψίχουλα, καθώς τα δικαιώματα για την Barbara Kean Gordon ήταν μόλις 45 δολάρια το επεισόδιο, σε ένα franchise που αξίζει πλέον εκατομμύρια… Marv Wolfman: Τίνος είναι ο Blade; Ήταν το 1973 όταν οι Marv Wolfman και Gene Colan δημιούργησαν τον (βρικόλακα) κυνηγό βρικολάκων Blade και 25 χρόνια αργότερα ο χαρακτήρας εμφανίστηκε σε δική του κινηματογραφική ταινία. Ως απάντηση, ο Wolfman μήνυσε τη Marvel Comics για τα δικαιώματα του χαρακτήρα του, καθώς η φίρμα τον χρησιμοποίησε χωρίς την άδειά του και δίχως να βάλει φυσικά το χέρι στην τσέπη. Ο Wolfman έχασε αναπάντεχα την πολύκροτη δίκη το 2000 όταν το δικαστήριο ισχυρίστηκε ότι η κατοπινή χρήση του χαρακτήρα από τη Marvel ήταν επαρκώς διαφορετική από την αυθεντική δημιουργία του Wolfman, κι αυτό για να του στερήσει κάθε δικαίωμα στην πατρότητα του ήρωα. Το μόνο που κατάφερε να αποσπάσει ο δημιουργός ήταν το «βασισμένο σε χαρακτήρα του Wolfman» που εμφανίστηκε τελικά στην πρώτη ταινία του Blade, όχι όμως και στα σίκουελ ή τις τηλεοπτικές σειρές του… Bill Mantlo: Έτσι σταματάς να πληρώνεις δικαιώματα Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και τις αρχές του 1980, ο κομίστας ήταν το μεγάλο όνομα της Marvel Comics, δουλεύοντας κυριολεκτικά σε όλους τους δημοφιλείς ήρωες της φίρμας, από τον Spider-Man και τον Hulk μέχρι και τον Iron Man. Όλα όμως άλλαξαν τον Ιούλιο του 1992, όταν ο Mantlo έπεσε θύμα σε μια περίεργη επίθεση που τον άφησε με βαριές εγκεφαλικές κακώσεις, κάτι που κατέληξε σε μακροχρόνια νοσηλεία. Χρωστούσε πλέον πολλά σε νοσήλια και τότε ξεκίνησαν οι περιπέτειές του με τις ασφαλιστικές, με τη Marvel Comics όχι μόνο να μην τον υποστηρίζει πουθενά αλλά και να καρπώνεται πλέον με αυθάδεια τους καρπούς των χαρακτήρων του χωρίς να του δίνει μία. Την ώρα δηλαδή που η εταιρία έβγαζε εκατομμύρια από τη δουλειά του στο «Guardians of the Galaxy», όπου εμφανίστηκε άλλος ένας δικός του χαρακτήρας (Rocket Raccoon), ο Mantlo τα έφερνε βόλτα μόνο χάρη στους εράνους των θαυμαστών του και τις αγαθοεργίες των συναδέλφων του… Joe Simon: Η χαμένη μάχη για τον Captain America Με την τελευταία ταινία του Captain America να έχει μαζέψει περισσότερα από 700 εκατ. δολάρια, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο χαρακτήρας είναι σήμερα από τους πλέον δημοφιλείς του πλανήτη. Και παρά ταύτα, η περιουσία του Joe Simon δεν θα δει δεκάρα τσακιστή από όλα αυτά! Ένας από τους κορυφαίους κομίστες της λεγόμενης Χρυσής Εποχής των Κόμικς, ο Simon συνυπέγραψε τη δημιουργία μιας μακράς σειράς από ανάρπαστους ήρωες (συνήθως με τον μακροχρόνιο συνεργάτη του Jack Kirby). Ένας από δαύτους ήταν ο Captain America, ο οποίος ντεμπούταρε ήδη από το 1940. Το πρώτο χτύπημα στους Simon και Kirby ήταν όταν τους πέταξαν έξω από τον Captain America, μην αναφέροντας καν τα ονόματά τους στα κόμικς που πουλούσαν περισσότερα από 1 εκατομμύριο αντίτυπα τον μήνα! Οι νομικές περιπέτειες του δημιουργού δεν είχαν κυριολεκτικά τέλος και ο ίδιος επιχείρησε να επανακτήσει τα δικαιώματα του ήρωά του το 1966, το 1967 και τελευταία φορά το 1999, σκόνταφτε ωστόσο πάντα πάνω στους πανίσχυρους δικηγόρους της Marvel Comics… Steve Gerber: Πώς χάνεις έναν ήρωα που εμπνεύστηκες εσύ Η νομική μάχη του Steve Gerber με τη Marvel Comics είναι σωστός πονοκέφαλος. Ο δημιουργός δούλευε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 στο κόμικς της Marvel «Man-Thing», ιστορίες τρόμου δηλαδή με άλλες διαστάσεις που μετέφεραν απόκοσμα τέρατα άλλων κόσμων στη σημερινή γη. Ένα από τα πλάσματα αυτά ήταν μια ομιλούσα πάπια, ο Howard the Duck. Ο χαρακτήρας έγινε σύντομα ο αγαπημένος του κοινού και ανεξαρτητοποιήθηκε, με τον Gerber να υπογράφει όλες τις ιστορίες του, αν και η Marvel τον απέσυρε τελικά από τη σειρά (του!) το 1978 γιατί έχανε λέει τις προθεσμίες. Το 1980 ο δημιουργός μήνυσε τη φίρμα για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, έχοντας στο πλευρό του σύσσωμη την κοινότητα των αμερικανών σκιτσογράφων, με πολλούς δημιουργούς (όπως ο «πολύς» Jack Kirby) να κυκλοφορούν κόμικς με ήρωα τον Gerber για να χρηματοδοτηθεί έτσι η πανάκριβη δικαστική διαμάχη του. Όπως όμως είναι πια κατανοητό, η παντοδύναμη Marvel κέρδισε για άλλη μια φορά, αναγκάζοντας τον Gerber σε εξωδικαστικό συμβιβασμό, στον οποίο αποποιήθηκε τελικά κάθε δικαίωμα για τον ήρωά του… Gary Friedrich: Η χαμένη πατρότητα του Ghost Rider Η ιστορία αυτή δεν είναι πολύ γνωστή, είναι όμως εξίσου εξοργιστική. Κι αυτό γιατί όχι μόνο η Marvel κέρδισε τελικά τη νομική μάχη, αλλά έτριψε και σαδιστικά χοντρό αλάτι στις ανοιχτές πληγές του δημιουργού! Ήταν τον Αύγουστο του 1972 όταν η Marvel Comics κυκλοφόρησε το κόμικς που παρουσίαζε για πρώτη φορά στο κοινό τον απόκοσμο σουπερήρωα που θα έμενε γνωστός ως Ghost Rider! Δημιουργία του Friedrich, ο κομίστας μήνυσε τη Marvel το 2007 για 21 περιπτώσεις παραβίασης πνευματικής ιδιοκτησίας, την ώρα που η φίρμα ήταν στα γυρίσματα της κινηματογραφικής ταινίας του Ghost Rider. Το συμβόλαιο του Friedrich του έδινε τα αποκλειστικά δικαιώματα του χαρακτήρα του έπειτα από 30 χρόνια, έχασε όμως κατά παράδοξο τρόπο(!) τη δικαστική μάχη από τη Marvel το 2011, όταν η εταιρία αποφάσισε να αντεπιτεθεί και τον ανάγκασε να πληρώσει 17.000 δολάρια για παράνομη εμπορική χρήση του δικού του χαρακτήρα! Αληθινό και αρκούντως εξοργιστικό… Alan Moore: Οι περιπέτειες των Watchmen Οι τελευταίες τρεις ιστορίες μας είναι οι πλέον διαβόητες σε ολόκληρη την ιστορία των κόμικς. Είναι πλέον θρύλοι της βιομηχανίας κόμικς, όπως εξάλλου και ο Alan Moore, ένα από τα πολύ μεγάλα ονόματα της σύγχρονης εποχής των κόμικς. Η εμβληματική δουλειά του δημιουργού στη δεκαετία του 1980 εκσυγχρόνισε μια σειρά από δημοφιλείς χαρακτήρες, από τον Batman μέχρι και τον Superman, την ίδια ώρα που σε αυτόν οφείλουμε εν πολλοίς το περίεργο σύμπαν των Watchmen! Οι περιπέτειες του δημιουργού με την DC Comics κλιμακώθηκαν το 2009, όταν η φίρμα σκάρωνε την υπερεπιτυχημένη εισπρακτικά ταινία, κι αυτό γιατί στο συμβόλαιο με την DC δηλωνόταν ρητά ότι αν η φίρμα δεν χρησιμοποιούσε τους χαρακτήρες του Moore (και του συνεργάτη του σκιτσογράφου David Gibbons) σε διάστημα ενός έτους, όλα τα δικαιώματα της χρήσης τους θα επέστρεφαν στους δημιουργούς. Κάτι που δεν τήρησε φυσικά η εταιρία συγκεντρώνοντας τη μήνη του κομίστα, ο οποίος δήλωσε εξοργισμένος: «Καταφέρατε να με βάλετε στο περιθώριο, κι έτσι δεν πρόκειται να ξαναδουλέψω ποτέ για σας»! Η DC μάλιστα, ρίχνοντας αλάτι στις πληγές του θρυλικού κομίστα, όχι μόνο έκανε την ταινία παρά τη θέλησή του (και δεν του έδωσε δεκάρα τσακιστή), αλλά αργότερα έριξε στην αγορά και μια σειρά από κόμικς πάλι με τη δουλειά του Moore («Before Watchmen»)… Jerry Siegel και Joe Shuster: Οι δημιουργοί του Superman που έχασαν τα δικαιώματα του σουπερήρωα Ήταν το 1938 όταν οι Jerry Siegel και Joe Shuster έγραψαν και σχεδίασαν έναν ήρωα που ερχόταν ολοταχώς να γίνει σύμβολο των κόμικς: μιλάμε φυσικά για τον πανίσχυρο Superman! Τι πήραν οι δύο δημιουργοί για τον ανάρπαστο σουπερήρωα; Μα 130 δολάρια ακριβώς! Τόσα τους πλήρωσε η National Comics Publications, ο πρόδρομος της DC Comics, για τα δικαιώματα του χαρακτήρα. Παρά το γεγονός ότι το μυθικό δίδυμο συνέχισε να παράγει τις ιστορίες του ήρωα, η αμοιβή τους ήταν το λιγότερο εξευτελιστική, κι έτσι το 1947 οι Siegel και Shuster βρέθηκαν στο δικαστήριο για την ακύρωση του συμβολαίου τους με τη National Comics και την πλήρη επιστροφή των δικαιωμάτων του Superman σε αυτούς. Όσο παράδοξο κι αν μοιάζει, έχασαν! Κατέληξαν έτσι σε εξωδικαστικό συμβιβασμό και πήραν συνολικά 94.000 δολάρια για το βαρύ πυροβολικό των κόμικς, περνώντας έτσι το υπόλοιπο της ζωής τους βουτηγμένοι στη φτώχεια: ο Shuster πέθανε το 1992 «τυφλός και μόνος», όπως ήταν οι τίτλοι των εφημερίδων, ενώ ο Siegel προσπάθησε για άλλη μια φορά να αποκτήσει τα πνευματικά δικαιώματα της δουλειάς του το 1973, αν και έμελλε να χάσει και πάλι. Και ήταν η γενική κατακραυγή του κόσμου αλλά και η κολοσσιαία εκστρατεία της κοινότητας των δημιουργών κόμικς που ανάγκασαν τελικά την DC να δώσει στους Siegel και Shuster ετήσια αποζημίωση για τη δουλειά τους, τη δουλειά τους δηλαδή που γιγάντωσε την DC Comics και τη μετέτρεψε σε παγκόσμιο κολοσσό… Jack Kirby: Έτσι τιμάς έναν θρύλο των κόμικς Ήταν στη δεκαετία του 1980 όταν ο μυθικών διαστάσεων κομίστας συμβούλευε τα φιντάνια του χώρου να ακολουθήσουν άλλες καριέρες, καθώς «τα κόμικς θα σας ραγίσουν την καρδιά». Κι αυτό γιατί ο Jack Kirby, ο «Ντα Βίντσι των κόμικς», όπως τον αποκαλούσαν, το έζησε αυτό στο πετσί του. Ο θρύλος όχι μόνο εμπνεύστηκε την κατηγορία των αισθηματικών κόμικς, αλλά συνυπέγραψε και μια σειρά δημοφιλέστατων ηρώων, όπως οι Captain America, Fantastic Four, Incredible Hulk, Mighty Thor, Avengers, X-Men, και πολλούς πολλούς ακόμα! Επειδή όμως η Marvel Comics θεώρησε βολικά τη δουλειά του έργο εξωτερικού συνεργάτη, του αποστέρησε με το νομικό αυτό τερτίπι κάθε έννομο συμφέρον από τη μνημειώδη δουλειά του! Παρά το γεγονός ότι οι δύο πλευρές ήρθαν σε φιλικό διακανονισμό τον Σεπτέμβριο του 2014, η συμφωνία ήταν αρκούντως πενιχρή και ήρθε πολύ αργά για τον άνθρωπο που πρωτοπόρησε όσο κανείς στη σύγχρονη βιομηχανία των κόμικς: ο Jack Kirby είχε φύγει από τη ζωή 20 χρόνια νωρίτερα… Πηγή

Άλαν Μουρ: Ο βασιλιάς των κόμικς επιστρέφει με επικό, πεντάτομο έργο Πριν δυο χρόνια ο δημιουργός των Watchmen και V for Vendetta είχε ανακοινώσει πως αποσύρεται, όμως τώρα επιστρέφει δριμύτερος. Δύο χρόνια μετά την ανακοίνωση του πως αποσύρεται από τον χώρο των κόμικς, ο Άλαν Μουρ, δημιουργός των «Watchmen» και «V for Vendetta», επιστρέφει υπογράφοντας εξαψήφιο συμβόλαιο για ένα «πρωτοποριακό» πεντάτομο έργο φαντασίας και μία συλλογή μικρών ιστοριών. Ο εκδοτικός οίκος Bloomsbury, που κατέχει και τα δικαιώματα για τα βιβλία του Χάρι Πότερ, συμφώνησε με τον 67χρονο συγγραφέα για τα δύο μεγάλα πρότζεκτ. Το πρώτο, με τίτλο Illuminations, θα είναι μία ανθολογία μικρών ιστοριών που θα εκδοθεί το φθινόπωρο του 2022 και θα περιλαμβάνει φανταστικές αφηγήσεις με διαφορετικούς ήρωες και θεματικές – από τους τέσσερις καβαλάρηδες της Αποκάλυψης μέχρι το παράδοξο του «Boltzmann Brain» για τη δημιουργία του Σύμπαντος. Εκπρόσωποι του Bloomsbury αναφέρουν πως το έργο είναι «εκπληκτικά πρωτότυπο και ξεχειλίζει ενέργεια». Το δεύτερο και μεγαλύτερο πρότζεκτ, θα είναι ένα πεντάτομο έργο με τίτλο Long London και θα εκδοθεί το 2024. Η ιστορία του θα ξεκινά από το Λονδίνο του 1949 και θα οδηγεί «σε μία εκδοχή του Λονδίνου που είναι πέρα από τις γνώσεις μας», με δολοφονίες, μαγεία και παράνοια. Ο Άλαν Μουρ είχε σταματήσει να γράφει κόμικς από το 2019, αφήνοντας ως παρακαταθήκη μοναδικά, επιδραστικά έργα όπως το «From Hell» το «The Killing Joke» και το «The League of Extraordinary Gentlemen”. Πηγή (όπου υπάρχει και σύνδεσμος για το Instagram της εκδοτικής με επιπλέον πληροφορίες)

[από τον Γιώργο Καβάλλο, μέλος της Λέσχης Φανταστικής Λογοτεχνίας Καρδίτσας] lefalok.gr Το όνομα Alan Moore είναι φαντάζομαι λίγο-πολύ γνωστό σε πολλούς φίλους της φανταστικής λογοτεχνίας. Ακόμα και αν δεν έχετε διαβάσει κάποιο από τα graphic novel του (Watchmen, V for Vendetta, From Hell, κλπ) πολύ πιθανά να έχετε δει τις ταινίες που έχουν βασιστεί σε αυτά ή έστω να τις έχει πάρει κάπου το μάτι σας ρε αδερφέ. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της γραφής του Moore είναι η ικανότητά του να παίρνει κάτι που προϋπάρχει, όπως οι υπερήρωες στο Watchmen, και να το κάνει να φαίνεται δικό του, να δημιουργεί κάτι καθαρά προσωπικό ακόμα και αν η πρώτη ύλη που χρησιμοποίησε ήταν "δανεική". Κάποιες φορές ίσως να μην το πετυχαίνει και απόλυτα (όσοι έχετε διαβάσει το Lost Girls καταλαβαίνετε τι λέω), αλλά το σερί που έχει είναι ως τώρα πολύ καλό. Η εν λόγω τριλογία είναι ίσως ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της δουλειάς του Alan Moore, ο οποίος όχι μόνο παίρνει τα γραπτά του Howard Phillips Lovecraft ως έμπνευση και σημείο αναφοράς, αλλά μάλιστα τα αποδομεί και στην ουσία προσφέρει την δικιά του ερμηνεία των γραπτών αυτών ως πιο ουσιαστική σε σχέση με αυτά. Υπάρχει μάλιστα μια σχετική ατάκα από έναν κεντρικό χαρακτήρα στο Neonomicon, αλλά δεν θέλω να επεκταθώ παραπάνω. Αν μη τι άλλο, ακόμα και το όνομα Neonomicon δεν σας δημιουργεί μια τέτοια αίσθηση; Σχεδόν σα να λέει "νέο Necronomicon, καλύτερο από ποτέ!" Αυτή θα ήταν η πιο παράξενη διαφήμιση απορρυπαντικού ever! Αυτό το σπάσιμο του τέταρτου τοίχου είναι μια αρκετά συνήθης τακτική διαφόρων συγγραφέων, και ο Alan Moore σίγουρα δεν αποτελεί εξαίρεση, θα έλεγε κανείς μάλιστα οτι το συνηθίζει. Στο Watchmen υπάρχουν χαρακτήρες που διαβάζουν ένα κόμικ -όπως ακριβώς και εμείς στον "πραγματικό κόσμο" (σ.σ. διάολε ποιος έβαλε αυτά τα εισαγωγικά εδώ;) ενώ έχει βάλει ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό στην ιστορία του Promethea. Κάτι που αξίζει να τονίσουμε είναι ότι ενώ οι τρεις ιστορίες συνδέονται άμεσα μεταξύ τους, γράφτηκαν με μεγάλη χρονική διαφορά η μία με την άλλη. Το Courtyard είναι του 2004, το Neonomicon του 2010, ενώ το τελευταίο τεύχος του Providence κυκλοφόρησε το 2017. Ομολογώ ότι δεν έψαξα το γιατί, αλλά αν έπρεπε να μαντέψω θα έλεγα ότι δεν ήταν λόγω οξείας George R.R. Martin-ίασης από πλευράς Alan Moore, αλλά επειδή για να αποδομήσεις κάτι χρειάζεται να το μελετήσεις σε βάθος, να το κατανοήσεις ίσως καλύτερα και από τον ίδιο του τον δημιουργό, και μετά από όλα αυτά χρειάζεται να γράψεις και μια καλή ιστορία! Για να δούμε λοιπόν τις ιστορίες αυτές, μία-μία. To Courtyard είναι το πιο "βρόμικο" από όλα, είναι κατ' αρχάς πλήρως ασπρόμαυρο από την αρχή ως το τέλος του. Την ιστορία την βλέπουμε κυρίως ως μια αφήγηση από την πλευρά του πρωταγωνιστή, Aldo Sax, σε μια προφανή αναφορά στα film noir. Ακόμα και η Νέα Υόρκη όπως μας την παρουσιάζει ο σκιτσογράφος Jacen Burrows θυμίζει πολύ τη γνωστή μαυρίλα των αγαπημένων (μιλώντας προσωπικά, τουλάχιστον) noir, ενώ η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Moore είναι υπέροχα γλαφυρή. Μέχρι και η διάλεκτος που χρησιμοποιεί ο Sax ακόμα - ακόμα είναι γεμάτη ιδιωματισμούς του βόρειου New Jersey, για να καταλάβετε πόση λεπτομέρεια έχει ρίξει στον κόσμο του ο συγγραφέας. Ένα άλλο στοιχείο που κινεί το ενδιαφέρον είναι το πόσα πολλά φαίνεται να ξέρει ο πρωταγωνιστής σχετικά με την κλασική μουσική και τη ζωγραφική. Ο Sax είναι γενικά λίγο ελιτιστής και εξυπνάκιας, οπότε η κλασική του παιδεία φαίνεται να ενισχύει αυτή την πλευρά της προσωπικότητάς του. Μέχρι και η κουρτίνα είναι σα να χαμογελά σαρδόνια Στα πιο βασικά της ιστορίας, ο Aldo Sax είναι ένας πράκτορας του FBI που μελετάει μια σειρά τελετουργικών δολοφονιών, οι οποίες όχι μόνο δεν βγάζουν κανένα νόημα, αλλά μάλιστα αρχίζουν να τις αντιγράφουν και άλλοι άνθρωποι που φαινομενικά δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Όπως κάθε καλή ιστορία λαβκραφτικού τρόμου, λοιπόν, ξεκινάμε από μία κατάσταση ναι μεν παράξενη αλλά συνηθισμένη, και όσο περνάνε οι σελίδες τα πράγματα ξεφεύγουν. Το πως ξεφεύγουν, είναι καλύτερο να το δείτε μόνοι σας, αλλά αυτό που ο Sax νομίζει ότι είναι ένα νέο ναρκωτικό που ωθεί τον κόσμο στις δολοφονίες, είναι τελικά κάτι πολύ, πολύ διαφορετικό. Πάνω στο θέμα των ναρκωτικών, κάτι που βρήκα τρομερά ενδιαφέρον είναι πως ο (μικρό spoiler) έμπορος ναρκωτικών που βλέπουμε κάποια στιγμή μένει με τη μάνα του. Αυτό ήταν ολόκληρο κεφάλαιο στο βιβλίο Freakonomics... το οποίο όμως κυκλοφόρησε το 2005, σχεδόν ένα χρόνο μετά το Courtyard, αν και το αρχικό άρθρο πάνω στο θέμα κυκλοφόρησε το 2003. Απλή σύμπτωση ή απόδειξη του πόσο πολύ το έψαξε ο Moore; Το αφήνω στην κρίση σας. Κάπου εδώ τελειώνει το Courtyard, με τρόπο ταιριαστό για λαβκραφτική ιστορία αλλά με αρκετά κενά ώστε να μπορεί να υπάρξει συνέχεια. Η συνέχεια αυτή ήταν βεβαίως το Neonomicon, το οποίο λαμβάνει χώρα πολλά χρόνια μετά την υπόθεση που ερευνούσε ο Aldo Sax, η οποία πλέον θεωρείται "κρύα" το 2010 που διαδραματίζεται το Neonomicon. Δύο νέοι πράκτορες του FBI έρχονται σε επαφή αρχικά με τον Sax και έπειτα συνεχίζουν την έρευνά του, αλλά αυτή τη φορά το FBI φαίνεται να το έχει πάρει πιο ζεστά το θέμα. Το γιατί περίμεναν έξι χρόνια να το κάνουν αυτό; Έχουν εμφανιστεί ξανά νέοι μιμητές του ίδιου δολοφόνου που μελετούσε ο Sax στο Courtyard. Αν όμως το Courtyard είχε κάποιες πολύ φευγαλέες αναφορές στον HPL και τα γραπτά του, έτσι με ένα περιπαικτικό κλείσιμο στο μάτι προς τον αναγνώστη, στο Neonomicon δεν μιλάμε για αναφορές αλλά για το πλέον κομβικό κομμάτι της ιστορίας, και το κλείσιμο στο μάτι έχει πλέον αντικατασταθεί με φωτεινές νέον επιγραφές που πάνω γράφουν "fhtagn”. Οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της ιστορίας αναφέρονται στα άμεσα γραπτά του Lovecraft και προσπαθούν να καταλάβουν πως μπορεί να επηρεάζουν τον κόσμο τους, και πολλές φορές κοιτάνε κατευθείαν προς τα εμάς τους αναγνώστες, στέλνοντας έτσι τον τέταρτο τοίχο κατευθείαν στην R’Lyeh. Κάτι που μου άρεσε πολύ είναι το γεγονός ότι όντως οι χαρακτήρες καταλαβαίνουν, έστω στο περίπου, τι συμβαίνει (αν κάτι με ενοχλεί στις ταινίες με ζόμπι όσο καλές και αν είναι, είναι ότι οι πρωταγωνιστές ποτέ δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει την πρώτη φορά που βλέπουν ένα ζόμπι). Τηλεόραση στο σύμπαν σας δεν έχετε ρε μάγκες; Αντιπαρέρχομαι τα προσωπικά κολλήματα για να αναφερθώ λίγο παραπάνω στο metaness του όλου θέματος. Ένα κύριο χαρακτηριστικό όλων των πρωταγωνιστών στις ιστορίες του Lovecraft είναι ότι δεν μπορούν να αντιληφθούν τι ακριβώς συμβαίνει γύρω τους. Ο Moore παίζει πάρα πολύ όμορφα πάνω σε αυτόν τον κανόνα, δίνοντας τη δυνατότητα στους χαρακτήρες του να καταλάβουν αρκετά γύρω από το τι συμβαίνει, με το να ξέρουν για τον Lovecraft και τα γραπτά του, αλλά όχι αρκετά για να καταλάβουν και πως να το αντιμετωπίσουν. Αυτό δημιουργεί μια θεσπέσια κοσμική ειρωνεία, και το φέρνει ακόμα πιο κοντά στον αναγνώστη -και εμείς, αν βρισκόμασταν σε μια αντίστοιχη θέση θα σκεφτόμασταν "ρε σαν Lovecraft είναι αυτή η φάση τελείως", αλλά δεν θα ξέραμε τι να κάνουμε με αυτή τη γνώση, κάτι που αποτελεί ίσως τον πιο πετυχημένο τρόπο σπασίματος εκείνου του περίφημου τέταρτου τοίχου ως τώρα, καθώς δημιουργεί μια ταύτιση πρωταγωνιστή και αναγνώστη. Δεν θα μπορούσα να αναφερθώ στο Neonomicon όμως χωρίς να αναφερθώ στον έντονο σεξουαλισμό που το χαρακτηρίζει, αλλά και τις σκηνές σεξουαλικής βίας στη μέση της ιστορίας. Η σεξουαλικότητα είναι κάτι που λείπει τελείως από τα γραπτά του Lovecraft, κάτι που αναφέρουν και οι ίδιοι οι χαρακτήρες του Neonomicon, ενώ ένας πολύ εύλογα τονίζει ότι πολλά πράγματα στον κόσμο του HPL θυμίζουν έστω και πολύ έμμεσα την σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης σεξουαλικότητας -ίσως ακόμα και ο ίδιος ο Lovecraft να το έκανε υποσυνείδητα αυτό, ποιος να ξέρει; Όπως και να έχει, το Neonomicon φέρνει τη σεξουαλικότητα στον Λαβραφτικό τρόμο, και το κάνει με έναν τρόπο που σε πείθει πως πάντα ήταν έμμεσα κομμάτι του και ίσως εμείς δεν το είχαμε προσέξει. Δεν υπάρχει τίποτα έμμεσο όμως στο Neonomicon. Ήδη από τη στιγμή που στις πρώτες σελίδες του πρώτου τεύχους βρισκόμαστε στο εσωτερικό ενός sex shop με πλοκάμια παντού, οτιδήποτε το έμμεσο έχει πάει να κάνει παρέα στον τέταρτο τοίχο. Γυμνά σώματα βρίσκονται συχνά στις σελίδες του Neonomicon, όμως το μεγάλο σημείο τριβής είναι οι σκηνές σεξουαλικής βίας που αναφέρω παραπάνω. Οι σκηνές αυτές είναι έτσι φτιαγμένες για να κάνουν τον αναγνώστη να νιώσει άβολα, να καταλάβει πραγματικά πόσο σκοτεινός, βίαιος και τρομακτικός είναι ο κόσμος στον οποίο διαδραματίζεται η ιστορία αυτή... γιατί είναι μια ιστορία τρόμου, και ο τρόμος είναι φτιαγμένος για να μας κάνει να καταλαβαίνουμε το πόσο εύθραυστη είναι η ανθρώπινη ύπαρξη και το πόσο τυχεροί είμαστε που ζούμε τις συνηθισμένες και βαρετές ζωές μας. Πολύς ντόρος έχει γίνει για το αν ο Alan Moore είναι μισογύνης με βάση το πως συμπεριφέρεται στους γυναικείους χαρακτήρες του, αλλά με βάση καθαρά το Neonomicon, και κατά την κρίση του υπογράφοντος, ο Moore σκοπό έχει να δημιουργήσει τον φόβο και τον τρόμο, χρησιμοποιώντας μια πράξη η οποία είναι -δυστυχώς- κομμάτι του κόσμου μας. Τίποτα παραπάνω. Εν ολίγης, το Neonomicon αποτελεί μια ιστορία η οποία έχει ως σημείο αρχής τα γραπτά του Lovecraft, αλλά χρησιμοποιεί τον ένα σχεδόν αιώνα που πέρασε ενδιάμεσα για να τα φέρει στο "σήμερα" και να πει μια ιστορία ίσως πιο ενδιαφέρουσα από ότι μπορούσε ο ίδιος ο HPL. Οι φίλοι της δουλειάς του συγγραφέα θα χορτάσουν αναφορές στα γραπτά του, αλλά ακόμα και οι όχι τόσο γνώστες δεν θα έχουν πρόβλημα να καταλάβουν την ιστορία του. Κάτι που όμως δεν ισχύει στο τελευταίο μέρος της τριλογίας, το Providence. Ενώ στα δύο πρώτα μέρη είχαμε κάποιες έξυπνες αναφορές εδώ και εκεί, κάποια ονόματα μια στο τόσο και μια γενικότερη προσέγγιση στον κόσμο του Μέγα Κθούλου, το Providence είναι τόσο πνιγμένο στις αναφορές που μου φαίνεται ότι αν κάποιος δεν ασχολείται ημι-επαγγελματικά με τα βιβλία του Lovecraft, θα χάσει περίπου τα 4/7 των αναφορών που γίνονται και πιθανότατα και πολλά σεναριακά στοιχεία δεν θα βγάζουν και πολύ νόημα. Ίσως μία παρενέργεια της πολύχρονης ενασχόλησης, πάνω από δέκα χρόνια τότε, του Alan Moore με τη δουλειά του Lovecraft; Ποιος ξέρει. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι το Providence δεν είναι αξιόλογο, είναι και παραείναι. Ταυτόχρονα prequel αλλά και sequel στις δυο προηγούμενες ιστορίες, το Providence ξεκινάει στη δεκαετία του 1920 στη Νέα Υόρκη, όπου άλλη μια περίεργη σειρά φόνων λαμβάνει χώρα, φόνοι που σχετίζονται με το βιβλίο The King in Yellow. Σας βλέπω εσάς που χαμογελάτε πονηρά εκεί στο βάθος, να ξέρετε. Αυτή τη φορά όμως η ιστορία δεν ακολουθεί κάποιον πράκτορα του νόμου (το FBI δεν είχε ιδρυθεί καν ακόμα τότε, τουλάχιστον όχι με αυτό το όνομα) αλλά έναν δημοσιογράφο ο οποίος παράλληλα νιώθει την ανάγκη να γράψει αυτό που πολλοί έχουν ονομάσει the great American novel, το μεγάλο αμερικανικό λογοτεχνικό αριστούργημα σε ελεύθερη μετάφραση. Αυτή του η ενδόμυχη ανάγκη τον οδηγεί στην πόλη του Providence, καθόλου συμπτωματικά ιδιαίτερη πατρίδα του Howard Phillips Lovecraft (μπορεί να τον έχετε ακουστά) και με όνομα το οποίο κυριολεκτικά σημαίνει Θεία Πρόνοια. Όπως ανέφερα παραπάνω, το Providence είναι γεμάτο σε αναφορές πάνω στο έργο του Lovecraft, και θα συναντήσετε πρόσωπα, τόπους αλλά και... άλλα όντα κατευθείαν από το Λαβκραφτόκοσμο. Είναι η πιο απαιτητική από τις τρεις ιστορίες του Alan Moore, και για να πω την πάσα αλήθεια κάποιες στιγμές γίνεται τόσο αφαιρετική που δυσκολεύεσαι να την ακολουθήσεις. Την κατάσταση δεν βοηθάει το γεγονός ότι πολλά από τα δευτερεύοντα -αλλά εξίσου σημαντικά- κομμάτια της ιστορίας τα περιγράφει ο πρωταγωνιστής στα χειρόγραφα γράμματα που βρίσκονται στο τέλος κάθε τεύχους. Αυτό είναι μια λεπτομέρεια που δεν έβαλε τυχαία στην ιστορία του ο Moore, μιας και πολλά από αυτά που ξέρουμε για τον ίδιο τον Lovecraft τα μάθαμε μέσα από την αλληλογραφία του με άλλους. Δεν είναι ότι πιο... φυσιολογικό, αλλά σέβομαι την απόφασή αυτή του συγγραφέως. Θα ήθελα επίσης να τονίσω ότι ο πρωταγωνιστής μας μάλλον κακώς έγινε δημοσιογράφος, με τέτοιο γραφικό χαρακτήρα θα μπορούσε να είχε γίνει εξαιρετικός ιατρός! Αντιπαρέρχομαι ξανά αυτό που μόλις έγραψα για να πω ότι η σεξουαλική βία δεν μειώνεται στο Providence, αντίθετα είναι χειρότερη. Ειλικρινά και χωρίς ίχνος ειρωνείας θα πω ότι αν αυτό είναι κάτι που σας ενοχλεί, μείνετε μακριά από αυτές τις ιστορίες. Δεν είναι κακό να έχουμε όρια τα οποία δεν θέλουμε να ξεπερνάμε. Δεν σας κρύβω ότι το Providence δοκίμασε τα δικά μου όρια. Ενώ λοιπόν το Providence έχει φαινομενικά πολλά πράγματα εναντίον του, καταφέρνει με έναν φοβερό τρόπο -και μέσω του καταπληκτικού σκίτσου του Barrows- να δέσει τρεις διαφορετικές ιστορίες στο τέλος του, και να δώσει ένα πολύ ταιριαστό τέλος ατόφιου κοσμικού τρόμου. Δεν μπορώ να πω παραπάνω, προφανώς, αλλά πολλές λεπτομέρειες και από τις τρεις ιστορίες αποδεικνύονται σημαντικότατες για το φινάλε. Ένα φινάλε που, κατά ένα βαθμό, δικαιολογεί όλη τη βία που έχει διαδραματιστεί σε όλες τις σελίδες που μας οδήγησαν σε αυτό. Βλέπετε, για τον Howard Phillips Lovecraft από το Providence της Virginia, ο ίδιος ο κόσμος στον οποίο ζούσε ήταν ένα πάρα πολύ τρομακτικό, παράδοξο και φαινομενικά ακατανόητο πράγμα που είχε ως σκοπό του να τον πληγώνει. Αυτό είναι και κάτι το οποίο άλλωστε φαίνεται και στη γραφή του. Για τον Alan Moore, τουλάχιστον μέσω όσων μας παρουσιάζει στην εν λόγω τριλογία του, αυτό που είναι τρομακτικό, ακατανόητο και ξέρει μόνο να πληγώνει άλλους, είναι ο άνθρωπος...

Αφού αναλύσαμε τους ιστορικούς και καλλιτεχνικούς λόγους για τους οποίους το Watchmen κατέληξε να μνημονεύεται ως ένα από τα πιο επιδραστικά κόμικς όλων των εποχών, ήρθε η ώρα να καταπιαστούμε με τους χαρακτήρες της ιστορίας, -κύριους, αλλά και κάποιους δευτερεύοντες-, οι οποίοι αποτελούν και το μέσο με το οποίο ο Moore εξερευνά τις ενδιαφέρουσες θεματικές της ιστορίας. Δεδομένου πως η ιστορία περιλαμβάνει έναν αρκετά μεγάλο αριθμό χαρακτήρων, για τις ανάγκες του άρθρου θα εστιάσουμε μονάχα σε όσους θεωρούμε ότι αντιπροσωπεύουν καλύτερα τις θεματικές της ιστορίας. Έτσι, θα υπάρξουν κάποιες ελλείψεις, όπως για παράδειγμα εκείνη του Nite Owl, του οποίου το σεξουαλικό φετίχ με τις στολές, αν και ανήκει στη θεματική της σεξουαλικότητας, δεν προσφέρεται για εξονυχιστικές αναλύσεις. Hooded Justice - Οι υπερήρωες ως σύμπτωμα σεξουαλικής καταπίεσης Ίσως μοιάζει περίεργο να ξεκινάμε την ανάλυση του Watchmen από τον Hooded Justice, έναν χαρακτήρα δηλαδή που ποτέ δεν μας απασχολεί πραγματικά στα πλαίσια της ιστορίας, με τον ίδιο τον Moore να μας τον παρουσιάζει κυρίως μέσω της βιογραφίας του πρώτου Nite Owl. Άλλωστε, φαινομενικά δεν υπάρχουν και πολλά να ειπωθούν για έναν χαρακτήρα για τον οποίον μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε, αφού η ταυτότητα του παραμένει άγνωστη με τις πληροφορίες που έχουμε για εκείνον να προέρχονται κυρίως από φήμες. Ωστόσο, μέσα από αυτές τις φήμες που περιτριγυρίζουν τον πρώτο υπερήρωα, φαίνεται πως ο Alan Moore επιχειρεί να δώσει τη δικιά του εξήγηση για το (κοινωνικό) φαινόμενο των υπερήρωων. Ανάμεσα στις διάφορες πληροφορίες/εικασίες σχετικά με την προσωπικότητα του Hooded Justice, δύο είναι εκείνες που κεντρίζουν το ενδιαφέρον. Η πρώτη είναι ότι μάλλον ο Hooded Justice είναι ομοφυλόφιλος και η σχέση που διατηρεί με την πρώτη Silk Spectre είναι αποκλειστικά για δημοσιοσχετίστικους λόγους, ενώ η δεύτερη έχει να κάνει με το γεγονός πως φέρεται ως υποστηρικτής ακροδεξιάς ιδεολογίας με τη στολή του μάλιστα να παραπέμπει σε εκείνη των μελών της ΚΚΚ. Αυτές οι δύο αντιφατικές πτυχές της προσωπικότητας του Hooded Justice, μπορεί να μοιάζουν με υποσημείωση συγκριτικά με την υπόλοιπη πλοκή, ωστόσο τοποθετούν την ιστορία σε ένα πολύ συγκεκριμένο θεματικό πλαίσιο, σύμφωνα με το οποίο το φαινόμενο των υπερηρώων αποτελεί και σύμπτωμα της σεξουαλικής καταπίεσης. Αν και κατά τη διάρκεια της ιστορίας θα διατυπωθούν και άλλες απόψεις σχετικά με τα κίνητρα πίσω από την υπερηρωική δράση, μια ματιά σε ένα μεταγενέστερο δοκίμιο του Moore είναι αρκετό για να πειστούμε πως η επιλογή του Moore να σκιαγραφίσει τον πρώτο υπερήρωα ως ναζιστή και ομοφυλόφιλο δεν είναι καθόλου τυχαία. Πιο συγκεκριμένα, στο 25,000 Years of Erotic Freedom, το οποίο δημοσιεύτηκε χρόνια μετά το Watchmen, ο βρετανός συγγραφέας δηλώνει πως οι σεξουαλικά απελευθερωμένες κοινωνίες μας έδωσαν τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό, ενώ οι καταπιεσμένες τον Μεσαίωνα και το Ολοκαύτωμα. Βέβαια, ο Moore δεν είναι ο μοναδικός με αυτή την άποψη, αφού σε παρόμοια συμπεράσματα, σχετικά με τη σύνδεση της σεξουαλικής καταπίεσης και την ανάδυση του ναζισμού, κατέληξε και ο Wilhelm Reich στο βιβλίο του The Mass Psychology of Fascism, στην προσπάθεια του να εξηγήσει την τάση των ανθρώπων να υποστηρίζουν ιδεολογίες, οι οποίες εναντιώνονται στα συμφερόντα τους. Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις, ο Hooded Justice αναδεικνύεται σε χαρακτήρα κλειδί στην κατανόηση των θεματικών της ιστορίας, εξηγώντας γιατί σε μια ιστορία που ασχολείται με γεγονότα μεγάλης κλίμακας, όπως ο Ψυχρός Πόλεμος, μας απασχολεί τόσο έντονα η σεξουαλική ζωή όλων των χαρακτήρων. Παράλληλα, αναδεικνύει την περιπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, η οποία πολλές φορές βρίσκει καταφύγιο στα πιο λάθος σημεία. Σύμφωνα με το Watchmen, η αυτοδικία που πρεσβεύουν οι υπερήρωες είναι ένα απ' αυτά και παρ' ότι υπόσχεται την ατομική χειραφέτιση, εν τέλει έχει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Rorschach - Η υπερηρωική εκδοχή των drag queen Προερχόμενος από την εργατική τάξη, ο Walter Kovacs μίσησε την πόρνη μητέρα του, βίωσε την κοροιδία εξαιτίας του επαγγέλματος της και εν τέλει κατέληξε να απεχθάνεται τις γυναίκες και κάθε σκέψη περί έρωτα. Ο μόνος σκοπός της ζωής του είναι να φοράει τη μάσκα του (την οποία θεωρεί ως το πραγματικό του πρόσωπο) και να συνεχίζει το θεάρεστο υπερηρωικό του έργο, παρ' ότι οι υπερήρωες έχουν πλέον απαγορευτεί. Έτσι, κάθε μέρα, περιπλανιέται στην πόλη και εγκλωβισμένος στον ηθικό μανιχαϊσμό του, δικάζει με βάναυσο τρόπο τους εγκληματίες που ζουν παρασιτικά στα σοκάκια της Νέας Υόρκης, πιστεύοντας πως αυτός είναι ο μόνος τρόπος να τους αντιμετωπίσει. Κρίνοντας από τα όσα είπαμε για τον Hooded Justice, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως η βίαιη συμπεριφορά του Rorschach οφείλεται στην σεξουαλική καταπίεση. Ωστόσο, ο Moore ελάχιστα φαίνεται να ενδιαφέρεται για την μάλλον ανύπαρκτη σεξουαλική ζωή του χαρακτήρα. Άραγε, αυτό σημαίνει πως ο Rorschach δεν είναι σεξουαλικά καταπιεσμένος; Όχι, απλώς όλες οι πληροφορίες που μας δίνει ο Moore και ο Gibbons για τη σεξουαλικότητα του είναι άκρως διακριτικές, οπότε είναι εξαιρετικά εύκολο να περάσουν απαρατήρητες. Με μια πιο προσεκτική ματιά λοιπόν, προκύπτει ότι ο Rorschach είναι η υπερηρωική εκδοχή των... drag queens (ίσως και κάτι παραπάνω, όπως θα δούμε στη συνέχεια)! Αν και αυτός ο ισχυρισμός μοιάζει υπερβολικός, στην πραγματικότητα βγάζει πολύ περισσότερο νόημα απ' ότι θα περίμενε κανείς. Αρχικά, ο παραλληλισμός των υπερηρώων με τις drag queens ξεκινάει ήδη από την πρακτική και των δύο να υιοθετούν μια δεύτερη ταυτότητα και να κυκλοφορούν τα βράδια με στολές (με τη διαφορά ότι οι drag queens δεν χρησιμοποιούν βί), ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε πως πολλές φορές το είδος έχει κατηγορηθεί ότι περνάει ομοερωτικά μηνύματα στους αθώους, ανήλικους αναγνώστες τους με χαρακτηριστικότερη όλων, την περίπτωση του Batman και του Robin. Η ομοιότητα των πρακτικών όμως μπορεί να γενικευθεί για όλους τους υπερήρωες, οπότε δεν είναι αρκετή για να υποστηριχθεί ο ισχυρισμός μας. Εξετάζοντας ακόμα πιο λεπτομερώς την περίπτωση του Rorschach, παρατηρούμε πως όπως και οι drag queens, έτσι κι εκείνος έφτιαξε μόνος του τη στολή του, το ύφασμα της οποίας μάλιστα προέρχεται από γυναικείο ρούχο. Και αν το υλικό της στολής μπορεί να θεωρηθεί σύμπτωση, το γεγονός ότι αρκετές φορές στη διάρκεια των δώδεκα τευχών κάποιος θα απευθυνθεί στον Kovacs ως "Πούστη!", αλλά και το ότι η ίδια η μητέρα του αφήνει να εννοηθεί πως η σεξουαλικότητα του γιου της ξεφεύγει από τα "φυσιολογικά" πρότυπα είναι αρκετά καλοί λόγοι για να υποψιαστούμε πως η σεξουαλικότητα του χαρακτήρα είναι πιο περίπλοκη απ' ότι μοιάζει αρχικά. Η μεγαλύτερη επιβεβαιώση όμως έρχεται στα πάνελ που ακολουθούν. Θεωρητικά, τα παραπάνω πάνελ δεν παρουσιάζουν κάτι ιδιαίτερο, παρά τον Kovacs να φοράει τη στολή του alter ego του. Ωστόσο, όπως είδαμε και στο προηγούμενο άρθρο, το σχέδιο του Gibbons συνηθίζει να οπτικοποιεί ιδανικά όσα αναφέρει ή υπονοεί το σενάριο του Moore, προσθέτοντας επίπεδα ανάγνωσης της ιστορίας. Έτσι, μάλλον δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι την ώρα που ο Rorschach φοράει τη στολή του, βλέπουμε στο βάθος μια αφίσα με μια γυναίκα που ντύνεται. Καθόλο τυχαία, αυτή η αφίσα είναι μέρος της διαφημιστικής καμπάνιας του αρώματος "Nostalgia", προιόν που παράγει η εταιρία του Veidt. Μάλιστα, σε μια επιστολή που βρίσκουμε στο δέκατο κεφάλαιο, ο Veidt αναφέρει για την αφίσα ότι "επιλέγουμε σταθερά μοντέλα με μια ελαφρώς ανδρόγυνη ομορφιά, πράγμα που υποθέτω ότι σκοπό έχει να μας ανοίξει μια πόρτα προς το ομοφυλόφιλο κοινό", επιβεβαιώνοντας έτσι τη σεξουαλικότητα του Rorschach. Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα και συνδυάζοντας το γεγονός ότι πολλές drag queens είναι τρανσέξουαλ με το ότι ο Kovacs θεωρεί ως πραγματικό του πρόσωπο τη μάσκα, ίσως να μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως και ο ίδιος είναι τρανσέξουαλ. Αν υποθέσουμε πως ο ισχυρισμός αυτός έχει όντως μια βάση και ο Rorschach είναι drag queen ή/και τρανσέξουαλ, τότε μήπως το γεγονός ότι πρόκειται για έναν ψυχοπαθή λειτουργεί εις βάρος της ιστορίας, προσβάλλοντας τα συγκεκριμένα άτομα; Τουναντίον θα ισχυριστούμε εμείς και ο λόγος αναπτύχθηκε ήδη στις παραγράφους για τον Hooded Justice. Αν η ανάγνωση μας διαθέτει έστω και ψήγματα αλήθειας, τότε ο Alan Moore δεν υπονοεί ότι τα άτομα με σεξουαλικότητα εκτός των κυρίαρχων προτύπων είναι ψυχοπαθή, αλλά καταντάνε ψυχοπαθή (προφανώς όχι όπως ο Rorschach), αν η κοινωνία τους υποχρεώνει να κρύβουν διαρκώς τις επιθυμίες τους και την ταυτότητα του. Mε άλλα λόγια, η ενοχή που αισθάνεται για την ταυτότητα του τροφοδοτεί τις βιαιοπραγίες του, τις οποίες και δικαιολογεί ως προσπάθεια να ξεβρωμίσει την κοινωνία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μπορεί να εξηγηθεί και η αποστροφή του για τις γυναίκες, όπως ακριβώς οι ομοφυλόφιλοι που βρίσκονται σε άρνηση μετατρέπονται στους μεγαλύτερους ομοφοβικούς. Comedian - Η ενσάρκωση του Αμερικάνικου Ονείρου Αν και δεν τον βλέπουμε αρκετά στη διάρκεια της ιστορίας, η παρουσία (ή η απουσία καλύτερα) του Comedian, κατά κόσμο Edwars Blake, είναι καθοριστική για την εξέλιξη της πλοκής, αφού είναι η δολοφονία του εκείνη που θέτει τα γεγονότα εν κινήσει μέσω της έρευνας που ξεκινά ο Rorschach για τον εντοπισμό του δολοφόνου του. Τις περισσότερες πληροφορίες για εκείνον και τον χαρακτήρα του, τις μαθαίνουμε στη διάρκεια της κηδείας του, μέσα από τις αναμνήσεις των πρώην συνεργατών του, του Dr. Manhattan, του Ozymandias, του Nite Owl και της Silk Spectre (αν και εκείνη δεν είναι παρούσα). Το ενδιαφέρον με την παρουσίαση του Moore είναι ότι ενώ επιλέγει μια αλα Rashomon αφήγηση, οπότε θα περίμενε κανείς να παρουσιάζονται διαφορετικές πτυχές του χαρακτήρα του μακαρίτη, στην προκειμένη περίπτωση όλοι τον θυμούνται ως έναν τρομερά αντιπαθητικό χαρακτήρα με ελάχιστες αφορμές για συμπάθεια. Όντως, παρ' ότι το παρατσούκλι του μας προδιαθέτει για ευχάριστες στιγμές, στην πραγματικότητα η παρουσία του είχε συνδεθεί με τη βία σε όλες της τις μορφές. Η πρώτη φορά που φανέρωσε το ωμό του πρόσωπο ήταν όταν βίασε την πρώτη Silk Spectre, ενώ η δεύτερη, όταν βρισκόταν στο Βιετνάμ, όπου και πολέμησε για χάρη της Αμερικής. Λίγο πριν φύγει από τη χώρα και με τον πόλεμο να έχει ολοκληρωθεί με τη νίκη των αμερικάνικων στρατευμάτων, μια έγκυος γυναίκα τον πλησιάζει, απαιτώντας να τη βοηθήσει να μεγαλώσει το παιδί του(ς). Εκείνος της απαντάει λιτά, αλλά αποφασιστικά, φυτεύοντας μια σφαίρα στο κεφάλι της. Βιαστής και δολοφόνος, ο Comedian όχι μόνο απέχει αρκετή απόσταση από τον χαρακτηρισμό του ήρωα, αλλά οι πράξεις του μόνο κωμικές δεν είναι. Οπότε, προς τι το παρατσούκλι; O Rorschach έχει τη δικιά του εκδοχή για τη συμπεριφορά του Comedian, θεωρώντας πως ο πρώην συνεργάτης του έχει αντιληφθεί τον παραλογισμό του σύγχρονου κόσμου και έχει αποφασίσει να αποτελεί την ενσαρκωμένη παρωδία του. Κι όντως, δεν έχει άδικο. Ο Comedian αποτελεί τη λογική προέκταση της αμερικάνικης έννοιας της ελευθερίας που βάζει το άτομο και τις ανάγκες του πάνω από κάθε τι. Σε μια τέτοια κοινωνία κυρίαρχος είναι ο νόμος του ισχυρού, είτε πρόκειται για χώρες (Αμερική και ιμπεριαλισμός), είτε για σχέσεις ατόμων (Blake και γυναίκες). Υπό αυτό το πρίσμα, δεν πρέπει να θεωρούμε τυχαίο το γεγονός ότι ο Comedian έχει υποταχθεί πλήρως στα ιδανικά του Αμερικάνικου Ονείρου, δουλεύοντας στην υπηρεσία της αμερικάνικης κυβέρνησης, εκφράζει πλήρως τα ιδανικά της χώρας του και αποτελώντας πρότυπο πατριώτη. Αυτή η σχέση του με το αμερικάνικο κράτος, η υποταγή του στο Νόμο, οπτικοποιείται ιδανικά σε μια από τις στολές του, η οποία είναι σαφώς επηρεασμένη από την bondage αισθητική, σύνδεση που δεν εξαντλείται στο οπτικό επίπεδο. Όπως αναφέρει ο Ντελέζ στο βιβλίο του "Ζάχερ- Μαζώχ: Το Ψυχρό και το Βάναυσο", μέσω της μαζοχιστικής υποταγής στο Νόμο "αξιώνουμε να αναδείξουμε τον παραλογισμό, αναμένοντας επ' ακριβώς αυτή την αταξία την οποία υποτίθεται ότι απαγορεύει και εξορκίζει". Με αυτόν τον τρόπο, "ο νόμος [...] αντιστρέφεται εν είδη αστεισμού, εμμέσως, εμβαθύνοντας στις συνέπειες", με την πλεόν αυστηρή εφαρμογή του Νόμου, δηλαδή της ακραίας ατομικής ελευθερίας, να φέρνει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα, ξεσκεπάζοντας τον παραλογισμό του. [caption id="attachment_31901" align="alignnone" width="714"]"Τι απέγινε το Αμερικάνικο Όνειρο;", ρωτάει ο Nite Owl τον Comedian και εκείνος του απαντάει πως "Έγινε πραγματικότητα".[/caption] Dr. Manhattan & Silk Spectre - Η αδύνατη συνύπαρξη θεού και ανθρώπου Σε μια τυπική υπερηρωική ιστορία, οι υπερήρωες διαθέτουν κάποια υπερδύναμη, την οποία χρησιμοποιούν για να σώσουν μια ομάδα ανίσχυρων ανθρώπων. Ωστόσο, στο Watchmen ο μόνος χαρακτήρας με υπερδυνάμεις είναι ο Dr. Manhattan, ο οποίος μετατράπηκε στη γνωστή μπλε φιγούρα ύστερα από ένα ατύχημα, το οποίο δεν ενίσχυσε κάποιες προυάρχουσες ικανότητές του (π.χ ταχύτητα), αλλά άλλαξε τον τρόπο με τον οποίον αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Πάλι, σε μια τυπική υπερηρωική ιστορία ένας τέτοιος χαρακτήρας θα παρουσιαζόταν με δύο τρόπους, είτε ως το απόλυτο Καλό (βλ. Superman), το οποίο θα αντιμετωπίσει κάθε είδους απειλή και θα αποτελεί πρότυπο για τον μέσο αδύναμο ανθρωπάκο, είτε ως το απόλυτο Κακό, το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί -πάλι- από έναν Μεσσία. Και στις δύο περιπτώσεις καταλήγουμε στο συμπεράσμα πως η ύπαρξη ενός ανώτερου όντος είναι απαραίτητη για την προστασία του κόσμου. Ο Alan Moore αποφεύγει έξυπνα την παγίδα του διπόλου που αναφέρθηκε, επιλέγοντας μια σαφώς πιο ενδιαφέρουσα προσέγγιση, η οποία ακόμα και σήμερα παραμένει ιδιαίτερα φρέσκια και πιστή στην αναρχική ιδεολογία του βρετανού συγγραφέα. Εκμεταλλευόμενος το γεγονός πως αυτός ο πανίσχυρος χαρακτήρας αντιλαμβάνεται τον κόσμο με εντελώς διαφορετικό τρόπο από τους ανθρώπους (κάτι που ΑΝ υπάρχει Θεός, είναι πολύ πιθανό να συμβαίνει και με εκείνον), εστιάζει σ' αυτές τις ικανότητες του για να αναδείξει το χάσμα ανάμεσα σε εκείνον και τους ανθρώπους. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζει ένα ον, το οποίο έχει χάσει κάθε επαφή με τους ανθρώπους, δυσκολεύεται να κατανοήσει τα συναισθήματα τους ή να λάβει μέρος σε μια συζήτηση, δίχως να τους προκαλέσει εκνευρισμό και παρά την ικανότητα του να ελέγχει την ύλη και να βλέπει το μέλλον, αρνείται να κάνει κάτι για να αποτρέψει τις μελλοντικές κακουχίες, θεωρώντας πως δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση και όλοι είμαστε μαριονέτες ενός προδιαγεγραμμένου μέλλοντος. Για τον Dr. Manhattan τα ανθρώπινα συναισθήματα, όπως ο πόνος και η αγάπη, δεν διαφέρουν. Για εκείνον είναι απλά χημικές αντιδράσεις. Η αδιέξοδη σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους και τον Θεό αντικατοπτρίζεται πλήρως στη δυσλειτουργική σχέση του Dr. Manhattan με την Silk Spectre II. Στο τρίτο κεφάλαιο, ο Dr. Manhattan δημιουργεί δύο κλώνους του, ώστε να απασχολούν σεξουαλικά τη Laurie, όσο εκείνος δουλεύει σε κάποιο επιστημονικό πείραμα, ενώ λίγο αργότερα θα παραδεχθεί πως πλέον δεν έχει ιδέα πως να κεντρίσει το ερωτικό της ενδιαφέρον. Ενδεικτικό της κατάστασης του είναι όταν κοιτάζει με περιέργεια ένα σουτιέν, σαν να μην μπορεί να αντιληφθεί τη χρησιμότητα του. [caption id="attachment_32370" align="alignnone" width="1027"] Βέβαια, δεν ήταν μόνο η Laurie που είχε προβλήματα στη σχέση της με τον Dr. Manhattan. Τα ίδια πέρασε και η πρώην γυναίκα του...[/caption] Η ανικανότητα του να επικοινωνήσει με τους ανθρώπους θα τον οδηγήσουν στην αυτοεξορία στον Άρη, όπου μετά από λίγο θα έχει μια καθοριστική συζήτηση με την Laurie. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, το ενδιαφέρον του για την ανθρωπότητα ήταν ανύπαρκτο, αφού θεωρούσε τα βάσανα της ασήμαντα μπροστά στο μεγαλείο του σύμπαντος. Όμως, η συζήτηση του με την Laurie και η αποκάλυψη πως είναι κόρη του Comedian θα τον οδηγήσει να αλλάξει άποψη. Πλέον, θεωρεί την ανθρώπινη ύπαρξη ένα θερμοδυναμικό θαύμα, δηλαδή ένα θαύμα που ήταν στατιστικά απίθανο να συνέβη, αλλά τελικά πραγματοποιήθηκε. Για παράδειγμα, η μητέρα της Laurie από όλους τους άντρες που μπορούσε να ερωτευτεί, έπεσε πάνω σε εκείνον που είχε χίλιους δυο λόγους να μισήσει, κάνοντας μάλιστα μαζί του και παιδί. Από τα αμέτρητα σπερματοζωάρια, έτυχε να γονιμοποιηθεί εκείνο που θα εξελισσόταν στη Laurie, η οποία γνώρισε τον Dr. Manhattan και πάει λέγοντας. Εκείνη τη στιγμή, ο Dr. Manhattan διαπιστώνει πως η ανθρωπότητα είναι γεμάτη με τέτοια τυχαία θαύματα, τα οποία έχουμε ξεχάσει πόσο εντυπωσιακά είναι, καθώς τα ζούμε καθημερινά. H οπτική του Dr. Manhattan για την ανθρωπότητα σίγουρα έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, ωστόσο διατηρεί το συναισθηματικό κενό ανάμεσα τους. Ο Dr. Manhattan συνεχίζει να βλέπει τους ανθρώπους ως όντα με τα οποία δεν μπορεί να συνδεθεί, αλλά σαν αντικείμενα που αξίζουν τον θαυμασμό και την προσεκτική μελέτη. Σε κάθε περίπτωση λοιπόν, η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο Dr. Manhattan, ο τρόπος με τον οποίον αντιλαμβάνεται τον κόσμο, τον εμποδίζει να κατανοήσει και να ταυτιστεί με την ανθρώπινη κατάσταση, μετατρέποντας τον σε ένα παντοδύναμο, αλλά εξαιρετικά μοναχικό και απομονωμένο από την ανθρωπότητα ον. Μέσα αυτής της προσέγγισης, ο Moore αναδεικνύει τη μοναξιά και την απομόνωση που συνεπάγεται η απόλυτη δύναμη. Αναδεικνύοντας το αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στη θεική οντότητα και στους ανθρώπους, παρακινεί τους δεύτερους να αναλάβουν οι ίδιοι το μέλλον τους και να μην περιμένουν κανέναν Μεσσία να τους σώσει, όχι επειδή είναι κακός και επιθυμεί τον βασανισμό τους, αλλά επειδή πολύ απλά δεν μπορεί να έχει ενσυναίσθηση της κατάστασης του. Μ' αυτόν τον τρόπο, ο Moore αναδεικνύει τη σημασία της αλληλοκατανόησης και επιχειρεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αποδόμηση του θρησκευτικού Μεσσιανισμού που διατηρεί ακόμα και σήμερα την πρωτοτυπία της. [caption id="attachment_32372" align="alignnone" width="1030"] Τελικά, οι άνθρωποι δεν χρειάζονται τον Θεό, αλλά ο ένας τον άλλον.[/caption] Ozymandias - Ο μεσσιανισμός ως ναρκισσισμός και ο ορισμός του νεοφιλελεύθερου υποκειμένου Κάποια στιγμή προς το τέλος της ιστορίας, όταν πλέον ο Ozymandias έχει αισθητά πιο ενεργό ρόλο, τον βλέπουμε να εξιστορεί στους σύντομα δηλητηριασμένους υπαλλήλους του την ιστορία της ζωής του. Μιλάει για την απόφαση του να πουλήσει όλη την περιουσία του για να αποδείξει στον εαυτό του πως είναι ικανός να δημιουργήσει κάτι βασιζόμενος αποκλειστικά στις δικές του δυνάμεις, μας αφηγείται εν συντομία τα ταξίδια που του άλλαξαν τη ζωή και τα ιστορικά πρόσωπα που τον ενέπνευσαν να γίνει αυτό που είναι. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, αυτός είναι ένας ξεδιάντροπος τρόπος να δώσεις στους αναγνώστες σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή του χαρακτήρα, ωστόσο στην προκειμένη περίπτωση ο Moore χρησιμοποιεί αυτή την τόσο κλασική τεχνική για να αναδείξει τον ναρκισσισμό του Ozymandias, ο οποίος απολαμβάνει κάθε λεπτό που αφιερώνει για να μιλάει για τα περήφανα κατορθώματα του, ενώ το σχέδιο του Gibbons οπτικοποιεί ιδανικά τις προθέσεις του σεναρίου. Απ' τα παραπάνω, γίνεται φανερό πως η πρόθεση του Ozy να σώσει τον κόσμο δεν είναι τίποτα παραπάνω από εκδήλωση του ναρκισσισμού του, με τον Moore να βρίσκει ακόμη μία ευκαιρία να ασκήσει κριτική σε κάθε είδους σωτήρες που στην πραγματικότητα δεν θέλουν να λύσουν τα πρβλήματα του κόσμου, αλλά αναζητούν μια ευκαιρία να επιβάλλουν τα δικά τους οράματα για την ιδανική κοινωνία, πολλές φορές με τη χρήση βίας, την οποία και θεωρούν το αναγκαίο κακό για την επιβολή του "αντικειμενικά" ιδεατού και ειρηνικού τους κόσμου. Η παρουσίαση της προσωπικότητας του Ozymandias ως ναρκισσιστική θα ήταν αρκετή για να τον αναδείξει σ' έναν εξαιρετικά ενδιαφέρων χαρακτήρα, όμως είναι οι λεπτομέρειες του οράματος του και η ανατριχιαστικά διεισδυτική ματιά του Moore που τον μετατρέπουν σε έναν από τους πιο πολυεπίπεδους χαρακτήρες του κόμικ. Μέσα από τους μονολόγους του ίδιου του Ozymandias, αλλά και από την αλληλογραφία του ή τις συνεντεύξεις που μας παρέχει ο Moore ως υποστηριχτικό υλικό, προκύπτει πως ο μετα-αποκαλυπτικός κόσμος που οραματίζεται ο υπερήρωας/επιχειρηματίας ελάχιστα διαφέρει από τον νεοφιλελεύθερο κόσμο μας. Η συνήθεια του να κάθεται μπροστά από δεκάδες οθόνες, προσπαθώντας να οσφρυστεί τις τάσεις της ανθρωπότητας για να τις εκμεταλλευτεί εμπορικά, φέρνει στο μυαλό την κυριαρχία της Big Data και της ποσοτικοποίησης του εαυτού. Γι' αυτό το λόγο άλλωστε οι επιχειρήσεις του εκμεταλλεύονται το αίσθημα νοσταλγίας που κυριαρχεί, αφού όπως αναφέρει ο ίδιος σ' ένα γράμμα του "Σε εποχές γεμάτες άγχος και πίεση, όταν το παρόν μοιάζει ασταθές και το μέλλον φαντάζει δυσοίωνο, η αυθόρμητη αντίδραση των ανθρώπων είναι η υποχώρηση και η φυγή από την πραγματικότητα, η αναζήτηση ενός καταφυγίου είτε σε φαντασιώσεις του μέλλοντος, είτε σε τροποποιημένα οράματα ενός ημιφανταστικού παρελθόντος", ενώ όπως είδαμε και νωρίτερα γλυκοκοιτάζει εμπορικά και το ομοφυλόφιλο κοινό. Οι ομοιότητες όμως δεν σταματάνε εδώ. Το όραμα του Ozymandias για έναν καλύτερο κόσμο δεν περιορίζεται σε γενικεύσεις, αλλά περιγράφει με λεπτομέρεια το ιδανικό υποκέιμενο που θα κατοικεί σε αυτόν. Ένα υποκείμενο που δεν θα φοβάται τον πόνο και τις προκλήσεις, αλλά θα επιδιώκει να ξεπερνάει διαρκώς κάθε νεο εμπόδιο, θέτοντας νέα όρια στον εαυτό του. Για να γίνει εφικτό αυτό το άτομο, το οποίο φέρνει αρκετές ομοιότητες με το νεοφιλελεύθερο υποκείμενο της κοινωνίας της κόπωσης που περιγράφει ο Byung-Chul Han, ο Veidt έχει αναπτύξει μια μέθοδο σωματικής και ψυχικής αυτοβελτίωσης που ελάχιστα διαφέρει από τις αμέτρητες συμβουλές για απόλυτη ευτυχία που συναντά κανείς στην εποχή της θετικής ψυχολογίας. Οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας - Μια ωδή στην απροσδιοριστία της καθημερινότητας Συνήθως, οι υπερηρωικές ιστορίες δεν ασχολούνται με τον απλό καθημερινό κόσμο που στο τέλος της ημέρας πληρώνει τις ζημιές από τις καταστροφές που προκαλούν οι ηρωισμοί των υπερηρώων. Ωστόσο, το Watchmen ακολουθεί έναν διαφορετικό τρόπο, ασυνήθιστο ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα. Μέσα στα δώδεκα τεύχη, ο Moore αφιερώνει αρκετό χρόνο στον ψυχοθεραπευτή του Rorschach, παρουσιάζοντας τις επιπτώσεις στη ψυχολογία του και πως η επαφή του με τον Rorschach δημιουργεί τριγμούς στην οικογενειακή του ζωή, ενώ εξίσου σημαντική παρουσία έχει ένας περιπτεράς και ο πιτσιρικάς που διαβάζει κόμικς ακριβώς δίπλα του με τις συζητήσεις τους να αποτελούν παράθυρο στις σκέψεις και τις αγωνίες του μέσου ανθρώπου μπροστά στην απειλή του Ψυχρού Πολέμου. Η έμφαση που δίνει ο Moore στον απλό κόσμο ίσως να φαντάζει αχρείαστη, ωστόσο μένει πιστή στις αναρχικές του ρίζες, αποτελώντας μια απάντηση στον ντεντερμινισμό και την απαισιοδοξία που κυριαρχεί σε όλη την ιστορία. Μπορεί ο Ozymandias να έχει στήσει το τέλειο σχέδιο και να θεωρεί δεδομένη την επιτυχία του, ωστόσο η τελική κατάληξη του θα κριθεί από τον πιτσιρικά που ανακαλύπτει το ημερολόγιο του Rorschach, το οποίο κρύβει στις σελίδες του όλες τις γαργαλιστικές λεπτομέρειες για την ενοχή του Veidt. Κάπως έτσι, η τύχη ενός τόσο μεγάλου σχεδίου καταλήγει να κρίνεται από μια τόσο απλή, τυχαία στιγμή. Ή, όπως θα έλεγε ο Dr. Manhattan, από ένα θερμοδυναμικό θαύμα. Διότι στο τέλος της ημέρας, η καθημερινότητα πάντα θα βρίσκει τρόπους να ξεγλιστράει από όλα εκείνα τα ολοκληρωτικά σχέδια που προσπαθούν να εξαλείψουν κάθε είδους απροσδιοριστία και να μας καθηλώσουν σε μια ζωή δίχως τη χαρά της έκπληξης. Έτσι, το φινάλε του κόμικ είναι μια ωδή στην ευλογία και την κατάρα του ανθρώπινου είδους, να μην γνωρίζει τι μέλλει γενέσθαι, δίνοντας μια ιδιαίτερα αισιόδοξη τροπή σε μια ιστορία που μοιάζει να ξεχυλίζει κυνισμό σε κάθε πάνελ. Συμπεράσματα Παρατηρώντας τους χαρακτήρες της ιστορίας, εύκολα διαπιστώνει κάποιος πως αυτοί απέχουν αρκετά από το ηρωικό πρότυπο που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε σε παρόμοιες ιστορίες. Παρ' όλα αυτά, ο Moore ποτέ δεν δεν μπαίνει στη διαδικασία να τους κρίνει, στάση που τον τιμά ιδιαίτερα, αν αναλογιστούμε πως πολλοί από αυτούς τους χαρακτήρες, όπως ο Comedian ή ο Ozymandias, αποτελούν και πολιτικές αλληγορίες, Αυτό δεν σημαίνει πως δεν καταθέτει έστω και έμεσα τη δικιά του πολιτική στάση, ωστόσο δεν τον κάνει κουνώντας το δάχτυλο στους αναγνώστες, αλλά επιτρέποντας τους να διαμορφώσουν εκείνη τη δικιά τους κρίση για τον κάθε χαρακτήρα. Μ' αυτόν τον τρόπο, ο Moore πετυχαίνει κάτι εξαιρετικά σημαντικό που πολλοί σύγχρονοι δημιουργοί θα' θελαν να κατορθώσουν, αλλά δυστυχώς αποτυγχάνουν πανηγυρικά. Κατάφερε να δημιουργήσει μια ιστορία με ξεκάθαρες πολιτικές προεκτάσεις, της οποίας όμως το μήνυμα δεν λειτουργεί εις βάρος όλων των υπόλοιπων στοιχείων και σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι ενώ η ιστορία τοποθετείται στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου, πολλές πτυχές της παραμένουν επίκαιρες μέχρι σήμερα. Η διεισδυτική ματιά στο νεοφιλελεύθερο σύστημα είναι ανατριχιαστική λόγω της εγκυρότητας της, ενώ η συμπερίληψη queer ατόμων απ' όλο το φάσμα της σεξουαλικότητας (τρανσέξουαλ, ασέξουαλ, φετιχιστές) φαντάζουν τόσο τολμηρές συγκριτικά με "πολιτικά ορθά" προιόντα που θεωρούν πως η σεξουαλικότητα εξαντλείται στην ομοφυλοφιλία ή στην καλύτερη σε ένα ζευγάρι χειροπέδες. Μάλιστα, ο Moore τα καταφέρνει πολύ καλύτερα από τον μέσο πολιτικά ορθό συγγραφέα και ως προς την απεικόνιση των γυναικών, παρ' ότι οριακά απουσιάζουν. Οι μοναδικές γυναικείες παρουσίες είναι εκείνη της Silk Spectre I και της κόρης της, Laurie. Όμως, παρ' ότι έχουν δευτερεύων ρόλο σε καμιά περίπτωση δεν μοιάζουν διακοσμητικές. Η συμπάθεια που καταλήγει να τρέφει η πρώτη για τον βιαστή της αναδεικνύει την περιπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, χωρίς να μοιάζει με απόπειρα ξεπλύματος των πράξεων του Comedian, ενώ η αδιέξοδη σχέση της Laurie με τον Dr. Manhattan και η αποκάλυψη για τον πατέρα της, τη μετατρέπουν σε έναν από τους ελάχιστους χαρακτήρες με τους οποίους μπορεί να ταυτιστούν οι αναγνώστες. Φθάνοντας λοιπόν προς το τέλος του αφιέρωματος, οφείλουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα σχετικά με το αν το Watchmen πρόκειται για το καλύτερο κόμικ όλων των εποχών. Στην πραγματικότητα όμως, μια τέτοια απάντηση ποτέ δεν μπορεί να είναι αντικειμενική και μάλλον δεν έχει ιδιαίτερη αξία. Έτσι, θα περιοριστούμε στον ισχυρισμό ότι το Watchmen, πέρα από την αδιαμφισβήτητη καλλιτεχνική του αξία, θα έπρεπε να αποτελεί πρότυπο για την Τέχνη που θέλει να προβληματίζει το κοινό της. Μακριά από τα διαφημιστικά κόλπα της πολιτικής ορθότητας, αλλά και από εκείνους που "δεν θέλουν πούστηδες στα κόμικς και στις ταινίες τους", ο Moore και ο Gibbons αποδεικνύουν πως υπάρχει και άλλος δρόμος. Το ότι μέχρι σήμερα, ελάχιστοι είναι αυτοί που τον διέσχισαν, μονάχα θλίψη πρέπει να μας δημιουργεί. Το κείμενο το βρίσκετε και ΕΔΩ

Πρώτο άρθρο για το αφιέρωμα στη γιγαντιαία βιβλιογραφία του Alan Moore και η αρχή γίνεται με το Watchmen. Αν και γενικά θα προσπαθήσουμε να παρουσίασουμε τις δουλειές του Moore μένοντας όσο το δυνατόν πιο πιστοί γίνεται στη χρονολογική σειρά κυκλοφορίας τους, κάνουμε μια εξαίρεση για το Watchmen, τόσο λόγω της σημασίας του, όσο και λόγω επικαιρότητας χάρη της σειράς του HBO. Στο -σχετικά εισαγωγικό- πρώτο μέρος του αφιερώματος για το Watchmen θα μιλήσουμε για (α) τους λόγους που οδήγησαν στην τεράστια επιτυχία του, κάνοντας μια σύντομη αναφορά στην κατάσταση που επικρατούσε στο χώρο των κόμικς μέχρι και τη δεκαετία του '80, (β) τις σεναριακές και σχεδιαστικές αρετές του και (γ) την επίδραση του όχι μόνο στα κόμικ, αλλά σε ολόκληρη την ποπ κουλτούρα. Τέλος, (δ) θα αναρωτηθούμε αν η σύγχρονη ποπ κουλτούρα, που φαίνεται να λατρεύει τόσο πολύ τους υπερήρωες, μπορεί να διδαχθεί κάτι απ' το συγκεκριμένο κόμικ, αν και την τελική απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα τη δώσουμε στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος που θα δημοσιευθεί σε μια εβδομάδα ακριβώς. Σκοπός μας, να απαντήσουμε στο μεγαλύτερο ερώτημα που βασανίζει τους φίλους του μέσου: είναι το Watchmen το καλύτερο (υπερηρωικό) κόμικ όλων των εποχών; (α) Γιατί είναι σημαντικό το Watchmen; Άλλαξε τη βιομηχανία των κόμικς Ο Ιούνιος του 1938 άλλαξε καθοριστικά την τότε βιομηχανία των κόμικς, αφού η εμφάνιση του Superman στο Action Comics #1, έμελλε να σηματοδοτήσει την αρχή μιας νέας εποχής, γεμάτης από υπερήρωες, όπως ο Batman, η Wonder Woman, o Green Lantern και άλλοι. Ειδικά την περίοδο του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, το θέαμα των καλών υπερηρώων να τσακίζουν τους σατανικούς κακούς ήταν τρομερά δημοφιλές, ωστόσο το τέλος του πολέμου σηματοδότησε και την πτώση του ενδιαφέροντος του κοινού για ιστορίες με παρόμοιες θεματολογίες. Τη θέση των υπερηρωικών περιπετειών άρχισαν να παίρνουν σταδιακά ιστορίες τρόμου, ρομάντσου, εγκλημάτων και western, προσφέροντας μια ανάσα φρέσκου αέρα στο μέσο, την οποία θα έκοβε απότομα, λίγα χρόνια αργότερα, η λογοκρισία που επιβλήθηκε από το Comics Code Authority. Αυτό είχε σαν συνέπεια όλα αυτά τα είδη που είχαν αρχίσει να κυριαρχούν στις σελίδες των κόμικς να επηρρεαστούν έντονα με αποτέλεσμα οι υπερήρωες να αποκτήσουν ξανά τη χαμένη τους δόξα. Ωστόσο και εκείνοι είχαν να πληρώσουν ακριβό αντίτιτιμο, αφού οι περιορισμοί στις ιστορίες ήταν τόσοι πολλοί, ώστε κατέληξαν τελικά να προσφέρουν εντελώς αφελείς ιστορίες, όπου πάντα το καλό θα νικούσε στο τέλος. Η εποχή αυτή πέρασε στην ιστορία ως Silver Age, με το πιο ενδεικτικό δείγμα του κυρίαρχου ύφους εκείνης της περιόδου -τουλάχιστον για το ευρύ κοινό- να είναι ο τηλεοπτικός Batman του '66. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '70, υπήρξε μια χαλάρωση στην επιβεβλημένη λογοκρίσια και κάπως έτσι το είδος του τρόμου άρχισε να επιστρέφει αργά, αλλά σταθερά, ανοίγοντας το δρόμο για την καλλιτεχνική άνθιση των επόμενων χρόνων, αν και δύσκολα θα φανταζόταν κανείς αυτό που θα ακολουθούσε. Αποκορύφωμα αυτής της αλλαγής στη θεματική των κόμικς ήταν δύο κυκλοφορίες, το The Dark Knight Returns και το Watchmen, τα οποία πρέπει να έπεσαν ως κεραυνός εν αιθρία στο ανυποψίαστο αναγνωστικό κοινό που μέχρι τότε είχε συνηθίσει να διαβάζει εξαιρετικά απλοικές ιστορίες. Η επιτυχία του Watchmen ήταν τέτοια που του χάρισε βραβεία Eisner και Hugo (το πρώτο κόμικ που κατάφερε κάτι τέτοιο), ενώ κατάφερε να μπει στη λίστα του περιοδικού TIMES με τα εκατό καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του αιώνα. Αποτύπωση ψυχροπολεμικού κλίματος και γκριζάρισμα χαρακτήρων Κάθε σελίδα του Watchmen εκπέμπει το ψυχροπολεμικό κλίμα της εποχής, την αγωνία για το τέλος του κόσμου που έμοιαζε να πλησιάζει απειλητικά. Πάνω σε αυτή τη φοβία, ο Alan Moore έχτισε μια ιστορία που λάμβανε χώρα σε έναν κόσμο που έμοιαζε αρκετά με τον δικό μας, αλλά είχε και σημαντικές διαφορές. Κυριότερη ήταν η ύπαρξη του Dr. Manhattan, του μοναδικού υπερανθρώπου στο κόμικ, ο οποίος βοήθησε την Αμερική να κερδίσει τον πόλεμο στο Βιετνάμ, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στα γεωπολιτικά παιχνίδια της εποχής. Παράλληλα, οι -άνευ υπερδυνάμεων- υπερήρωες είχαν κάνει την εμφάνιση τους αρκετά χρόνια πριν, αλλά κάποια στιγμή υποχρεώθηκαν να αποκαλύψουν τα πρόσωπα τους. Κάποιοι αποσύρθηκαν, άλλοι δούλεψαν για την κυβέρνηση και μόνο ένας φαίνεται να συνέχισε τη δράση του, ο Rorsarch. Ο μοναχικός περιπατητής, έβγαινε κάθε βράδυ στα σοκάκια της Νέας Υόρκης για να τιμωρήσει με βάναυσο τρόπο κάθε είδους (μικρο)εγκληματία. Κάπως έτσι, ανακαλύπτει τυχαία, πως ένας παλιός του συνάδελφος, ο Comedian, έπεσε θύμα δολοφονίας και αρχίζει την έρευνα του, ώστε να μάθει ποιός και γιατί τα έχει βάλει με πρώην υπερήρωες. Η αναζήτηση της αλήθειας θα οδηγήσει τον Rorsarch στη χρήση ακραίων μεθόδων, ασύνηθιστες για τα τότε υπερηρωικά δεδομένα. Η κατάσταση όμως χειροτερεύει, όσο μαθαίνουμε τα παρελθοντικά πεπραγμένα των περισσότερων χαρακτήρων, διαπιστώνοντας σταδιακά ότι απέχουν αρκετά από τον χαρακτηρισμό του ήρωα. Με αυτόν τον τρόπο, ο Alan Moore απομακρύνει τους χαρακτήρες του από τα πρότυπα που είχαν κυριαρχήσει μέχρι τότε, προσθέτοντας μια ηθική περιπλοκότητα στην ιστορία, η οποία ξεχώρισε εύκολα από άλλες σύγχρονες κυκλοφορίες. (β) Ένα φιλόδοξο καλλιτεχνικό εγχείρημα Αφηγηματικά, η προσέγγιση του Moore δεν έμοιαζε με τίποτα από ό, τι είχε προηγηθεί. Η ιστορία του δεν αναζητούσε απεγνωσμένα τις σκηνές δράσεις, αλλά άφηνε χώρο για φιλοσοφικούς προβληματισμούς και απλές, καθημερινές στιγμές την ίδια ώρα που μέρος της πλοκής λάμβανε χώρα στον Άρη(!), ενώ η χρήση λογοτεχνικών αποσπασμάτων, εγγράφων και άλλων ντοκουμέντων πρόσφερε (και προσφέρει) μια μοναδική αναγνωστική εμπειρία, χάρη της οποίας ο κόσμος του κόμικ φαντάζει ακόμα πιο ζωντανός (σημαντική σημείωση: η χρήση αυτών των εγγράφων δεν είναι απαραίτητη για την κάλυψη κάποιου αφηγηματικού κενού, αλλά λειτουργεί μόνο ενισχυτικά στον βασικό κορμό της πλοκής). Το τελικό αποτέλεσμα δεν ήταν άλλο ένα υπερηρωικό κόμικ, αλλά μια ιστορία που άνοιγε αρκετά θεματικά μέτωπα, στα οποία εμβάθυνε μέσα από τις διαφορετικές οπτικές των πρωταγωνιστών. Το Watchmen είναι μια ιστορία μυστηρίου, μια υπερηρωικη ιστορία, αλλά και μια slice of life αφήγηση της ζωής απλών ανθρώπων με ποικίλα προβλήματα. Εν τέλει, η αφήγηση του Moore δημιούργησε ολοκληρωμένους χαρακτήρες και ολοζώντανους κόσμους, σε τέτοιο βαθμό που ελάχιστοι κατάφεραν να προσεγγίσουν ξανά. Βέβαια, δεν πρέπει ούτε στιγμή να υποβιβάζουμε τη σχεδιαστική δουλειά του Gibbons, το σχέδιο του οποίου δεν συνοδεύει απλά το κείμενο του Moore, αλλά συνυπάρχει μαζί του επί ίσης όροις, πολλές φορές προσθέτωντας σημαντικές αφηγηματικές πληροφορίες, ενώ τεύχη όπως το πέμπτο (A Fearful Symmetry) αποτελούν αυτόνομα καλλιτεχνικά επιτεύγματα. "Είμαστε και οι δύο αποφάγια", αναφέρει ο Dan και στο τρίτο πάνελ τα κυριολεκτικά αποφάγια μπαίνουν σχεδόν στο κέντρο. Οπτική αφήγηση στα καλύτερα της. (γ) Επιρροή στα κόμικς (και όχι μόνο) Η ερώτηση σε αυτή την απάντηση είναι εξαιρετικά σημαντική, αφού θα μας βοηθήσει να εκτιμήσουμε κατά πόσο το Watchmen είναι ένα υπερεκτιμημένο κόμικ. Με μια πρώτη ματιά, η απάντηση είναι θετική, αλλά μήπως είναι επίκαιρο για τους λάθος λόγους; Η μόδα του σκοτεινού ύφους Πολλοί ισχυρίζονται πως το κόμικ των Moore, Gibbons και Higgins είναι εξαιρετικά ώριμο, βαθύ και σκοτεινό. Σίγουρα, αυτοί οι ισχυρισμοί δεν απέχουν καθόλου απ' την πραγματικότητα, ωστόσο ο περιορισμός σε αυτούς μας αποπροσανατολίζει από την ουσία της ιστορίας. Η μαγεία και η μεγάλη επιτυχία του Watchmen είναι ότι κατάφερε να κερδίσει την εύνοια και ατόμων έξω από τον χώρο των κόμικς, δίχως να θυσιάσει τη εγγενή γελοιότητα της ιδέας των υπερήρων και των ενήλικων ανθρώπων που ντύνονται το βράδυ με λάτεξ στολές για να βαράνε κακοποιούς. Αυτό το μοναδικό πάντρεμα του σοβαρού ύφους με τις πιο γελοίες στιγμές, πιστώνεται στο σενάριο του Alan Moore -που ναι, διαθέτει και κωμικές στιγμές-, στο σχέδιο του Gibbons που αποτυπώνει ιδανικά και τις ρεαλιστικές, αλλά και τις φανταστικές πτυχές της ιστορίας (βλ. καλαμάρι), αλλά και στην ανατρεπτική χρωματική παλέτα του John Higgins που δημουργεί έναν κόσμο οικείο και αυτόνομο την ίδια στιγμή. Η φαντασία επιτίθεται στον ρεαλισμό. Αυτή την ιδιαιτερότητα φαίνεται να ξέχασαν, να αγνόησαν ή να μην αντιλήφθηκαν καν όσοι θέλησαν να συνεχίσουν το πνεύμα της ιστορίας του Watchmen, με τη συμπαθέστατη σε γενικές γραμμές μεταφορά του Zack Snyder να αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Παρ' ότι, ο Snyder έμεινε πιστός πάνελ προς πάνελ στο κόμικ, επέλεξε να αλλάξει ένα βασικό πράγμα, το φινάλε, το οποίο καθόλου τυχαία είναι και μια απ' τις πιο "γελοίες" και "παιδικές" στιγμές της ιστορίας. Αυτή η σοβαρή προσέγγιση του είδους κορυφώθηκε σε ταινίες, όπως το The Dark Knight και Joker, οι οποίες μοιάζουν να ντρέπονται για την καταγωγή τους (χρησιμοποιώντας το έργο του Moore ως σημείο αναφοράς της ποιότητας τους), αλλά και σε άλλες κομιξικές ιστορίες, οι οποίες προσπάθησαν να διώξουν από πάνω τους την υπερηρωική ρετσινιά, διατηρώντας όμως εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα τους βοηθούσαν να κερδίσουν την χαμένη εκτίμηση τους απο το ευρύ κοινό. Τη βία και τη σκοτεινιά. Αντίθετα, το φανταστικό στοιχείο που ακόμα και σήμερα συνοδεύεται από αρνητικούς χαρακτηρισμούς, παραγκωνίστηκε, ώστε να μπορούν οι ιστορίες να χαρακτηρισθούν "ώριμες", "βαθειές" και "σκοτεινές". Κάπως έτσι λοιπόν, κατέληξε μια τόσο ριζοσπαστική ιστορία να ρίξει τη σκιά της σε ένα ολόκληρο είδος, σε ένα ολόκληρο μέσο, κυρίως για τους λάθους λόγους, εγκλωβίζοντας τη δημιουργικότητα σε μια στείρα ανακύκλωση και αναγκάζοντας τον Moore να εκφράσει τη δυσαρέσκεια του για την επιρροή που άσκησε τελικά η δημιουργία του. (Για την ιστορία, οι μοναδικές ταινίες που επιχείρησαν να δημιουργήσουν έναν δικό τους κόσμο, να κάνουν μια απόπειρα speculative fiction ήταν τα Man of Steel και Aquaman, τα οποία αγκάλιασαν μέρος της κομιξικής αφέλειας. Στον ίδιο τον χώρο των κόμικς, οι δουλειές του Grant Morrison λειτουργούν ως αντίβαρο στην επιβεβλημένη σοβαροφάνεια και κόμικς όπως το Justice League: The New Frontier είναι απόδειξη ότι η αφέλεια μπορεί να συνδυαστεί με την περιπλοκότητα, δίνοντας μας εξαιρετικά αποτελέσματα.) Δεδομένου ότι όλη αυτή η σοβαροφάνεια που κυριαρχεί στο υπερηρωικό είδος προέρχεται (και) από το Watchmen, σίγουρα μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ακόμα επίκαιρο. Ωστόσο, αν δωθεί έμφαση στα υπόλοιπα, παραμελημένα χαρακτηριστικά του (τη φαντασία, το λεπτομερές χτίσιμο κόσμου, την ιδιαίτερη αφήγηση) το Watchmen θα μπορεί να αποδειχθεί πυξίδα προς το μέλλον, βοηθώντας το χώρο του φανταστικού να προχωρήσει μπροστά και να ξεκολλήσει απ' το μηδενισμό που έχει κυριεύσει την ποπ κουλτούρα. Η πρωτότυπη αφήγηση του Watchmen δείχνει το δρόμο προς το μέλλον Λίγο καιρό πριν, ο Soderbergh κυκλοφόρησε μια διαδραστική σειρά, το Mosaic. Η σειρά αυτή όμως, δεν ήταν διαδραστική με τον τρόπο του Black Mirror: Bandersnatch, δηλαδή δεν είχε ως σκοπό να επιτρέψει στους θεατές να επιλέξουν την δική τους κατάληξη της ιστορίας, αλλά έμοιαζε περισσότερο με το Watchmen (κι όμως!). Πιο συγκεκριμένα, αν κάποιος ήθελε να παρακολουθήσει τη σειρά απ' την κατάλληλη εφαρμογή θα είχε τη δυνατότητα να διαβάσει διάφορα ντοκουμένα απ' τον κόσμο της σειράς, ακριβώς δηλαδή όπως συνέβη και στο κόμικ του Moore, μετατρέποντας την παρακολούθηση της σε μια εντελώς διαφορετική εμπειρία. Κάτι παρόμοιο, έχει συμβεί και με το τηλεοπτικό Twin Peaks, για το οποίο έχουν κυκλοφορήσει βιβλία με αστυνομικές αναφορές σχετικές με το μυστήριο της σειράς, τα οποία δεν είναι απαραίτητα για την κατανόηση της βασικής πλοκής, απλώς προσφέρουν τη δυνατότητα εμβάθυνσης στην ιστορία, αλλά και στο πρόσφατο X-Men House of X/Power of X με τη χρήση ντοκουμέντων, ενώ μια πιο δυστοπική εκδοχή αυτού του είδους αφήγησης βρίσκουμε στο Star Wars, το οποίο δημοσιεύει σημαντικά στοιχεία της πλοκής του, είτε σε κόμικς, είτε σε βιβλία που μπαλώνουν αμήχανες σκηνές, είτε ακόμα και στο... Fortnite. (δ) Πόσο ικανοποιητικά στέκονται οι θεματικές του σήμερα; Με βάση τα όσα γράφτηκαν παραπάνω, αρχίζει να διαφαίνεται προς τα που κλίνουμε ως προς την απάντηση μας για τη σπουδαιότητα και σημασία του Watchmen. Ένα κόμικ το οποίο αποτελεί ορόσημο για την υφολογική στροφή ενός ολόκληρου μέσου και το οποίο φαίνεται να κρύβει σπέρματα των αφηγηματικών τεχνικών του μέλλοντος, σίγουρα μπορεί να χαρακτηρισθεί τουλάχιστον σημαντικό. Ωστόσο, ένα εξαιρετικά καίριο ερώτημα είναι κατά πόσο οι θεματικές της ιστορίας είναι επίκαιρες σήμερα. Μήπως το ψυχροπολεμικό κλίμα μοιάζει πλέον ξεπερασμένο; Μήπως το σενάριο είναι σεξιστικό, οπότε πρέπει να κάψουμε το κόμικ μαζί με άλλα έργα παλιότερων δεκαετιών τα οποία δεν ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες για εκπροσώπηση διάφορων κοινωνικών ομάδων; Ή μήπως ο Moore της δεκαετίας του '80 βάζει τα γυαλιά στο 90% εκείνων που ισχυρίζονται ότι γράφουν πολιτικοποιημένες ιστορίες; Η απάντηση θα δωθεί στο επόμενο (και τελεύταιο) μέρος του αφιερώματος στο Watchmen, όπου θα αναλύσουμε τις θεματικές της ιστορίας μέσα απ' τους χαρακτήρες της.

«Γινόμαστε πολιτικοί από τη στιγμή που ζούμε στον κόσμο» Γιάννης Κουκουλάς, Γιάννης Ιατρού Ευρέως γνωστός ως ο σχεδιαστής που έδωσε μορφή στο αριστουργηματικό κόμικς Watchmen σε σενάριο του Alan Moore, ο Βρετανός δημιουργός Dave Gibbons βρέθηκε στην Ελλάδα στο πλαίσιο του AthensCon 2019, γεγονός που στάθηκε αφορμή για μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση μαζί του. Ο συγχρονισμός δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερος, αφού η μεταφορά του σημαντικότερου έργου του βετεράνου καλλιτέχνη σε τηλεοπτική σειρά ξεκίνησε να προβάλλεται τον Οκτώβρη στο Netflix Γεννημένος το 1949 στο Λονδίνο, ο Dave Gibbons θεωρείται σήμερα ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους δημιουργούς κόμικς. Αν και ξεκίνησε από τα βρετανικά underground περιοδικά και συνέχισε στο ιστορικό 2000AD, σύντομα άρχισε να συνεργάζεται με σπουδαίους σεναριογράφους στις μεγαλύτερες εταιρείες. Εχει συνυπογράψει ορισμένα από τα πιο δημοφιλή κόμικς των τελευταίων ετών σε σενάρια των Alan Moore, Frank Miller, Mark Waid, Mark Millar κ.ά. Παρά τα 70 χρόνια του παραμένει παραγωγικότατος και, όπως τον γνώρισαν οι επισκέπτες τού The Athens Con την περασμένη εβδομάδα, ευγενέστατος και με ρηξικέλευθες απόψεις για τη γλώσσα και την τέχνη των κόμικς. Αναπόφευκτα ξεκινάμε με τους «Watchmen». Πριν από λίγες μέρες ξεκίνησε η τηλεοπτική σειρά. Εχουν υπάρξει επίσης τα τελευταία χρόνια ατελείωτα prequels, sequels, spinoffs... Τι πιστεύετε ότι σημαίνουν σήμερα οι «Watchmen» για τους αναγνώστες κόμικς και τι για εσάς; Τι διατηρείται από το εμβληματικό αυτό έργο και την αίγλη του 34 χρόνια μετά; Ο Άλαν κι εγώ φτιάξαμε το «Watchmen» πολλά χρόνια πριν ως γκράφικ νόβελ: μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, ήταν δηλαδή αυτοτελές. Τα prequels και τα sequels κάπως το ξεχειλώνουν. Αν το «Watchmen» είναι ένα ανέκδοτο, τα prequels το εξηγούν ουσιαστικά... σκοτώνοντάς το, αφού αναλύονται κομμάτια που λάμβανες σαν δεδομένα, χωρίς να χρειάζεσαι τόσο ενδελεχή επεξήγηση, ενώ τα sequels συνθέτουν το σύμπαν των «Watchmen» με το υπόλοιπο σύμπαν της DC, κάτι το οποίο προσωπικά βρίσκω ανούσιο. Φυσικά όλες οι δουλειές ξεχειλίζουν από ταλέντο, τα βιβλία φαίνονται υπέροχα, απλά δεν βρίσκω κάποιο λόγο να ξεχειλωθεί τόσο, πέρα από τα χρήματα. Και για να είμαι ειλικρινής, δεν πιστεύω καν πως φέρνουν και τόσο πολλά χρήματα. Πάντοτε πιστεύαμε ότι θα ήταν υπέροχο να γίνει ταινία, φαντάσου πόσο συναρπαστικό μάς φαινόταν εκείνη την εποχή. Παρά τις δυσκολίες, η σημαντικότερη εκ των οποίων ήταν πως το έργο δεν ήταν «όχημα» για έναν ήρωα-σταρ, μετά την απήχηση των ταινιών του Batman άνοιξε ο δρόμος για τη μεταφορά του «Watchmen», κάτι που ανέλαβε ο Zack Snyder. Τους πρώτους τρεις μήνες αφότου προβλήθηκε το τρέιλερ της ταινίας, πουλήσαμε περισσότερα αντίτυπα απ’ ό,τι είχαν πουληθεί τα προηγούμενα 25 χρόνια – αν το δεις δηλαδή αποκλειστικά ως διαφήμιση για τη δουλειά μας, τότε τα πήγε περίφημα! Απόσπασμα από το «Watchmen» Η τηλεοπτική σειρά όμως είναι το κάτι άλλο! Μου αρέσει η δουλειά του Ντάνιελ Λίντελοφ όπως και να ‘χει. Η «μετάφραση» είναι πάλι διαφορετική, αφού έχουμε το μακρόσυρτο σπάσιμο σε επεισόδια, πρόκειται όμως για κάτι το οποίο, ως φαν των πλατφορμών streaming, λατρεύω να καταναλώνω. Νομίζω ότι η κρίσιμη επιλογή του Λίντελοφ να απομακρυνθεί όσο χρειαζόταν από το πρωτότυπο υλικό οδηγεί ουσιαστικά σε μια παρέκταση του αυθεντικού έργου. Αν το δικό μας «Watchmen» είναι μια πέτρα που πέφτει στο νερό, αυτό που βλέπουμε στις οθόνες μας είναι το κελάρυσμα που αυτή προκαλεί, κάτι πολύ φρέσκο και καινούργιο. Ως θεατής αγωνιώ για το νέο επεισόδιο κάθε εβδομάδα. Δεν έχω δει ακόμα το τελευταίο γιατί είμαι στην Ελλάδα και ανυπομονώ να γυρίσω σπίτι και να το δω με την ησυχία μου. Σήμερα, όποιος έχει δει μια ταινία της Marvel και ίσως ενδιαφέρθηκε για τα κόμικς, αν μπει σε ένα κομιξάδικο και πει «ενδιαφέρομαι για γκράφικ νόβελ, από πού να ξεκινήσω;», θα του πουν «ξεκίνα από το Watchmen». Γιατί είναι αυτοτελές, η αφήγηση είναι απλή και παρά την πολυπλοκότητά της, πρόκειται για ένα κόμικς ικανό να φέρει νέο κόσμο. Κι αυτό γίνεται πολλά χρόνια, μερικές φορές όμως με λάθος προσέγγιση. Ο Αλαν κι εγώ φτιάξαμε το «Watchmen» με πολλή αγάπη για αυτού του είδους τους χαρακτήρες, αλλά ένα μεγάλο κομμάτι της βιομηχανίας κόμικς σκέφτηκε «είναι ζοφερό, σκληρό και σκοτεινό, ας τα κάνουμε όλα έτσι». Με τον Αλαν οφείλουμε ένα μεγάλο συγγνώμη που καταδικάσαμε τα κόμικς της εποχής να είναι ζοφερά, σκληρά και σκοτεινά. «Watchmen», σε σενάριο του Alan Moore και «The Secret Service» από τη συνεργασία του με τον Mark Millar Οι Watchmen, η Martha Washington, ο Σούπερμαν με τον Αλαν Μουρ και άλλες δουλειές σας αμφισβήτησαν τις παραδόσεις του υπερηρωικού είδους. Πόσο πιστεύετε ότι συμβάλατε στη σύγχρονη κατάσταση της αποδόμησης; Ή μήπως δεν έχει αλλάξει τίποτα και οι υπερήρωες πουλάνε ακόμα ματσίλα και ανδρισμό; Ενα από τα ενδιαφέροντα πράγματα που συμβαίνουν στα σημερινά κόμικς είναι πως υπάρχει όλο και μεγαλύτερη ποικιλία. Φυσικά υπάρχουν βρετανικά κόμικς, όπως υπάρχουν και ελληνικά, ευρωπαϊκά και αμερικανικά. Όταν βρεθείς σε ένα αμερικανικό συνέδριο κόμικς, θα περιτριγυρίζεσαι από πολλά αμερικανικά, αλλά πάντοτε θα υπάρχουν και πολλά ευρωπαϊκά κόμικς. Αισθάνομαι πως οι διαφορετικές βιομηχανίες κόμικς έχουν τρόπον τινά συμπτυχθεί. Την εποχή που μεγάλωνα διαβάζοντας αμερικανικά κόμικς είχαν τραβήξει το ενδιαφέρον μου τα λεγόμενα indie κόμικς, τα οποία όμως χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά Ευρωπαίους καλλιτέχνες: Ιταλούς, Ισπανούς, αλλά και Λατινοαμερικανούς. Πάντοτε απολάμβανα αυτήν την ποικιλομορφία. Παράλληλα αυξάνεται και το πλήθος των αναγνωστών αλλά και τα διαφορετικά χαρακτηριστικά τους. Στο παρελθόν ήταν ένα σχεδόν ανδροκρατούμενο χόμπι, οπότε δεν υπήρχε μεγάλη ευχέρεια να δεις διαφορετικές όψεις του ίδιου χαρακτήρα. Πιστεύω πως σε αυτό το επίπεδο το «Watchmen» συνέβαλε με την έννοια πως ασχοληθήκαμε με τους χαρακτήρες, χτίσαμε τα προφίλ τους σαν να ήταν πραγματικοί άνθρωποι. Το ίδιο και με τη Martha Washington. Δεν είναι υπερήρωας – παραμένει ήρωας, αλλά έφερε από νωρίς στο προσκήνιο το ζήτημα της αναγκαιότητας να μην είναι όλοι οι ήρωες αρρενωποί λευκοί άντρες, έδειξε πως υπάρχουν εναλλακτικές. Είναι μία από τους αγαπημένους μου χαρακτήρες. Κατά κάποιον τρόπο η ιστορία της έχει στοιχεία σάτιρας, όχι με τη φιλοσοφική έννοια, αλλά σε επίπεδο... πολιτικού ανέκδοτου. Μου αρέσει όταν οι γραμμές δεν είναι τόσο κρυστάλλινες και κατά κάποιον τρόπο θολώνουν και αλληλοκαλύπτονται. «Martha Washington - Give me Liberty» σε σενάριο του Frank Miller και «Superman» από ακόμη μια συνεργασία του με τον Alan Moore Γίνατε διάσημος επί θατσερισμού και ριγκανισμού και φαντάζομαι ότι εκείνες οι σκληρές εποχές έπαιξαν ρόλο και στις δικές σας επιλογές. Σήμερα, επί Τραμπ και επικείμενου Brexit, πόσο επηρεάζει η πολιτική τα έργα σας; Γινόμαστε αναπόφευκτα πολιτικοί από τη στιγμή που ζούμε στον κόσμο και επηρεαζόμαστε από τον ρου του. Όλοι οι άνθρωποι έχουν την τάση να έχουν μια άποψη. Θεωρώ όμως πως η προπαγάνδα παραείναι βαρετή, αφού είναι σαν να κοιτάς μόνιμα σε μια κατεύθυνση και να χάνεις οτιδήποτε υπάρχει γύρω σου. Νομίζω ότι με το «Watchmen» εξερευνήσαμε σε έναν βαθμό τον αυταρχισμό και γενικότερα τη δεξιά αντίληψη της πολιτικής, κάτι που έκανε πολύ πιο έντονα ο Αλαν στο «V For Vendetta», όπου μιλούσαμε για ένα απολυταρχικό, φασιστικό πλαίσιο. Αυτό που θεωρώ εκπληκτικό είναι πως έργα που έχουν γραφτεί 30 ή και 40 χρόνια πριν μπορούν να εκφράσουν απόλυτα καταστάσεις που βιώνουμε και σήμερα: άλλος ένας τρελός πρόεδρος, ένας πρόεδρος της σόου μπιζ. Αυτό ακριβώς ήταν και ο Ρίγκαν. Επί Τραμπ είχα περάσει μια περίοδο που περίμενα μανιωδώς την πτώση του. Κάθε φορά που έκανε κάποια απαράδεκτη χοντράδα σκεφτόμουν «αποκλείεται να τη γλιτώσει με αυτό», αλλά κάθε φορά τα κατάφερνε! Οσο περήφανος Βρετανός κι αν αισθάνομαι, παραμένω βαθιά Ευρωπαίος και διαφωνώ κάθετα με το Brexit. Από τη μια όμως αισθάνομαι πως πλέον είναι όλα χαμένα, και από την άλλη παραμένω αθεράπευτα αισιόδοξος. Απόσπασμα από το «Martha Washington Dies» σε σενάριο του Frank Miller Πώς σας φάνηκε το φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα; Πόσο νόημα έχουν αυτές οι εκδηλώσεις για τη δουλειά σας και για την τέχνη των κόμικς; Όταν ήμουν 10 χρονών, ζούσα σε έναν κόσμο όπου τα κόμικς ήταν μια μοναχική ασχολία, αφού ελάχιστοι από τους φίλους μου διάβαζαν, πόσο μάλλον φανατικά. Έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια για να βρεθώ σε φεστιβάλ κόμικς, όπως το San Diego, και να δω με τα μάτια μου πως υπάρχουν τόσοι πολλοί που μοιράζονται το ίδιο πάθος με μένα, απλώς στην καθημερινή ζωή είναι διασκορπισμένοι. Αυτές οι εκδηλώσεις, οι οποίες διαρκώς αυξάνονται και πληθαίνουν και γίνονται πλέον σε διάφορα μέρη σε όλον τον κόσμο, είναι μια καλή ευκαιρία λοιπόν να συναντηθούν όλοι αυτοί: παθιασμένοι πιτσιρικάδες, φανατικοί συλλέκτες, γηραιότεροι άνθρωποι που κάποτε διάβαζαν κόμικς και νοσταλγούν. Στη γειτονιά σου μπορεί να είσαι ο μοναδικός κομιξάκιας, εκεί όμως είσαι μια σταγόνα στο νερό. Κάθε χρόνο δέχομαι μερικές χιλιάδες προσκλήσεις για αντίστοιχες εκδηλώσεις, καταλήγω όμως να πηγαίνω σε 3 ή 4. Ο λόγος που βρίσκομαι στην Αθήνα είναι επειδή ρώτησα μερικούς από τους φίλους μου που έχουν φιλοξενηθεί εδώ τα προηγούμενα χρόνια και με διαβεβαίωσαν πως η διοργάνωση, η ομάδα, ο χώρος, η φιλοξενία θα είναι εξαιρετικά – το οποίο και διαπίστωσα ιδίοις όμμασι. Το ξενοδοχείο ήταν εξαιρετικό, το φαγητό προσεγμένο, οι διοργανωτές ευγενείς και γνώστες του αντικειμένου. Πάνω απ’ όλα όμως το κοινό ήταν τόσο θερμό, τόσο ενθουσιώδες... Επίσης τυχαίνει συχνά να συναντάς φίλους σου. Όταν πηγαίνεις σε τέτοιες εκδηλώσεις, είναι σαν να ταξιδεύεις με ένα υπερωκεάνιο το οποίο βυθίζεται και ξαφνικά καλείσαι να πηδήξεις σε μια σωσίβια λέμβο, όπου δεν ξέρεις με ποιους θα είσαι. Και αυτό θα κάνει τη διαφορά. Μερικές φορές δεν θέλεις να βγεις από εκεί, ακόμα κι αν φτάσεις στον προορισμό σου και άλλες θα ήθελες να βγεις από τη λέμβο και να συνεχίσεις κολυμπώντας. Η εμπειρία μου εδώ ήταν μία από τις καλύτερες και θέλω να ευχαριστήσω άπαντες για την αντιμετώπιση που μου επιφύλαξαν. Πηγή

Πώς το «Watchmen» άλλαξε την ιστορία των κόμικς Ξεκινώντας από το φθινόπωρο του 1986, οι Αλαν Μουρ και Ντέιβ Γκίμπονς άλλαξαν την ιστορία των κόμικς με τα 12 τεύχη του «Watchmen». Η ιστορία τους συνδύαζε αστυνομικό νουάρ, ψυχροπολεμική παράνοια, υπερήρωες χωρίς υπερδυνάμεις, σεξ, βία και αποδόμηση όλων όσων ξέραμε για τα κόμικς μέχρι τότε. Τι είδους άνθρωποι φοράνε πολύχρωμα κολάν και βγαίνουν στους δρόμους για να πλακωθούν στο ξύλο; Πώς θα ήταν ο κόσμος μας αν υπήρχε ανάμεσα στους κοινούς θνητούς ένα ον με θεϊκές δυνάμεις; Ερωτήματα που το «Watchmen» απάντησε με τολμηρό και πρωτοποριακό τρόπο, σεναριακά και εικαστικά. Από σχεδιαστικής άποψης, για παράδειγμα, είναι πρωτοποριακό το χώρισμα της κάθε σελίδας σε 9 καρέ, που επιτρέπει στη δράση να προχωράει πιο γρήγορα, ενώ δίνει τη δυνατότητα για πάνω από 300 διαφορετικούς συνδυασμούς των καρέ. Φανταστείτε ότι ένα από τα 12 τεύχη-κεφάλαια που έχει τον τίτλο «Fearful Symmetry», είναι όλο συμμετρικό, είτε ως προς την τοποθέτηση των καρέ στις απέναντι σελίδες είτε ως προς τα χρώματα που κυριαρχούν σε κάθε ένα από αυτά. Δείτε, για παράδειγμα, πώς εναλλάσσονται σε μία σελίδα τα καρέ όπου κυριαρχεί το κόκκινο με εκείνα που στηρίζονται στο κίτρινο και το μωβ. Το βίντεο του Insider που θα δείτε στη συνέχεια, συντάσσεται με την ευρέως αποδεκτή άποψη ότι το «Watchmen» (που κυκλοφορεί σε ενιαίο γκράφικ νόβελ με τα 12 τεύχη στη σειρά) είναι το καλύτερο κόμικ όλων των εποχών. Και την υποστηρίζει με μια σειρά από επιχειρήματα που θα σας κάνουν, αν έχετε ήδη το «Watchmen» να το ξαναδιαβάσετε από την αρχή, και αν δεν το έχετε να τρέξετε στο κοντινότερο «κομιξάδικο». https://youtu.be/JLKZOQnWs80 Τέλος, η σειρά «Watchmen» του ΗΒΟ που έκανε πρεμιέρα τον Οκτώβριο θεωρείται μία από τις καλύτερες της χρονιάς, και αποτελεί σίκουελ του κόμικ. Στην Ελλάδα προβάλλεται από τη Nova, ταυτόχρονα με την Αμερική και με ελληνικούς υπότιτλους κάθε Κυριακή στις 04:00 μετά τα μεσάνυχτα, και σε Prime Time προβολή κάθε Δευτέρα στις 22:00, στο Novacinema4HD. https://youtu.be/7RhBjI9dPe4 Πηγή

V for Vendetta- Η κορυφαία συνάντηση comic και πολιτικής Ο Alan Moore αποτελεί, μαζί με τον Neil Gaiman και τον Frank Miller την μεγάλη Τριάδα των σπουδαιότερων δημιουργών της 9ης Τέχνης και επηρεάσαν, ο καθένας με διαφορετικό τρόπο, την μαζική κουλτούρα περισσότερο από όσο φανταζόμαστε. Ο Moore, σε αντίθεση με τον σκοτεινό και gritty ρεαλιστή Miiller και τον ψυχαναλυτικό ονειρισμό του Gaiman, επέλεξε μια πιο πλουραλιστική προσσέγγιση, η οποία, ακόμα και όταν έγραφε υπερηρωικές ιστορίες, όπως το Killing Joke, πάντα ήταν από μια πλευρά που το κοινωνικό είχε βαρύνουσα σημασία, πολλές φορές επισκιάζοντας την πλοκή αυτή καθεαυτή. Όταν λοιπόν αυτό το κοινωνικό και πολιτικό στοιχείο ήταν ελεύθερο να αναπτυχθεί χωρίς συμβάσεις, τότε το έργο του Moore εξελισσόταν σε κάτι εντελώς μοναδικό, βαθύ και πραγματικα αριστουργηματικό. Το V for Vendetta (1988) είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το παραπάνω. Μπορεί να παρουσιάζει έναν ήρωα με δυνάμεις πάνω από το κανονικό, ωστόσο δεν είναι κατα βάση ένα υπερηρωικό comic. Μάλιστα, δεν διστάζει να αναφερθεί με μια ελαφριά υποτίμηση στο υπερηρωικό είδος, τουλάχιστον σε κάποιες πλευρές του που ο Moore βίωσε πολύ καλά δουλεύοντας για τις μεγάλες εταιρείες τους χώρου. Aντίθετα, αποτελεί ένα έργο το οποίο εξερευνά ζητήματα πολιτικής, κοινωνικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, το οποίο προκάλεσε (μέσω μιας ιδιαίτερης κινηματογραφικής αναφοράς) αντιδράσεις και στον πραγματικό κόσμο. Οι ιστορίες των ανθρώπων που μας παρουσιάζονται μέσα στις σελίδες, του V, της Evey Hammond, ακόμα και του Eric Finch είναι η ιστορία μιας κοινωνίας που βυθίστηκε στον πόλεμο και την καταστροφή για χάρη των εθνικισμών και των συμφερόντων και μετά, τα ίδια ακριβώς συμφέροντα και εθνικισμοί επανήλθαν στο προσκήνιο, πιο επιθετικά και πεινασμένα από ποτέ για να τραφούν από τα απομεινάρια των κοινωνιών που οι ίδιοι κατέστρεψαν. Μέσα από το αλληγορικό σχήμα των Norsefire γινόμαστε μάρτυρες της απανθρωποίησης μιας κοινωνίας. Βλέπουμε πως η πείνα και η απόγνωση εξαθλιώνει ολόκληρα κομμάτια που πληθυσμού, πως ο φασισμός, παρ όλη την τεχνολογική του ανάπτυξη, δεν παύει ποτέ να είναι ένα σύστημα που καθιστά το άτομο κτήνος, ένα απάνθρωπο και απρόσωπο τέρας που νοιάζεται περισσότερο για αριθμούς παρά για ζωές. Και εδώ τίθεται το δίλημμα: Είναι χειρότερο πράγμα μια τέτοια κτηνώδης πολιτική βρίσκει συνεχώς πρόθυμους συνεργούς και ζηλωτές για να το πετύχει, άτομα που δείχνουν με το δάχτυλο (fingermen) τους ανθρώπους που είναι διαφορετικοί, ή πως οι κοινωνίες πολλές φορές όχι μόνο το ανέχονται, αλλά το επιθυμούν κιόλας; Ο Μοοre σκιαγραφεί, με έναν έντονο αέρα noir και τρομερή γλαφυρότητα ένα τέτοιο σύστημα, απάνθρωπο και ανίκανο να συνεργαστεί ακόμα και με τον εαυτό του. Μεγάλο μέρος του comic αφιερώνεται, τις προδοσίες και την πάλη των κομματιών του Κεφαλιού μεταξύ τους για μια καλύτερη και πιο κεντρική θέση το πλέγμα εξουσίας. Περνά μέσα από το μικροσκόπιο ανθρώπους που στελεχώνουν τις κρατικές μηχανές και μας αποκαλύπτει πως την φρίκη που ήδη βλέπουμε να μας κυβερνά: Παιδεραστές που κρύβονται πίσω από την θρησκεία, βασανιστές που βαυκαλίζονται με το life style αποτελούν τους ηγέτες. Οι άνθρωποι που τους ακολουθούν όμως δεν είναι λιγότερο ή περισσότερο αποτρόπαιοι από τον άνθρωπο που στέκεται δίπλα μας. Καθημερινοί άνθρωποι που ¨κάνουν απλά την δουλειά τους”. Θα ήταν ταιριαστό για ένα απρόσωπο σύστημα να υποταχθεί σε έναν απρόσωπο άνθρωπο. Ο V δεν έχει πρόσωπο, ούτε όνομα (κεντρική ιδέα που ενεπνευσε τους Anonymous χρόνια αργότερα), έχει όμως μίσος απέναντι στον φασισμό. Η εκδίκηση του είναι προσωπική ταυτόχρονα όμως και πολιτική, καθώς κατευθύνεται σε πρόσωπα δημόσια, σύμβολα και ιδέες. Την ίδια στιγμή δεν αποσκοπεί μόνο στο να λύσει μια προσωπική βεντέτα, αλλά στο να πρωτοστατήσει σε ένα πολιτικό κίνημα ανατροπής, να γίνει η πρωτοπορία που θα αντιπαλέψει τη βία και την καταπίεση του κράτους. Και ως πρωτοπορία δομείται και ο χαρακτήρας του. Πείραμα των φυλακών, καλλιτέχνης, αναρχικός, transexual (στις πρώτες εκδοχές της ιστορίας) θεατρίνος (οι περισσότερες ατάκες του είναι σε σαιξπηρικό ιαμβικό πεντάμετρο), αποτελεί ουσιαστικά το αμάλγαμα πολλών και αντιθετικών μεταξύ τους επιρροών, από τον Orwell και τον Max Ernst μέχρι τον… Judge Dredd και τον Vincent Price, τις οποίες ο Moore και οι συνεργάτες συνέθεσαν σε έναν μοναδικό και ταυτόχρονα κοινό χαρακτήρα. Ο V χρησιμοποιεί βία και δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία στο μυαλό του για την ορθότητα των πράξεων του. Δρα ως πρωτοπορία, όχι όμως ως ηγέτης, Προτάσσει έναν βαθύ ατομικισμό, πολύ κοινό στην αγγλική παραδοσιακή λογοτεχνία και απόλυτα ταιριαστό με τον αναρχισμό του. Είναι ο συνοδοιπόρος και ο βοηθός, έναν ρόλο που μετά την αυτοθυσία του, αναλαμβάνει η Evey. Τεχνικά, στο V for Vendetta κυριαρχούν οι λογοτεχνικές αναφορές, η ποίηση, η μουσική, η ιστορία. Ακόμα και στα καρέ που κυριαρχούν τα υπερ ηρωικά κατορθώματα και δράση, ο Moore τα στολίζει με αποσπάσματα από τον Σαίξπηρ και διάφορους άλλους ποιητές, δημιουργώντας έναν ακατάπαυστο ρυθμό και συνέχεια που διαπνεύει όλο το έργο. Από την άλλη, οι διάλογοι είναι άμεσοι, δυναμικοί και ζωντανοί και εμποδίζουν το comic να χαθεί σε μονοπάτια μονομανίας και αυτοαναφορικότητας. Προσδίδουν μια τρομερή πλαστικότητα και υφή στο σχέδιο των χαρακτήρων, κάνοντας τον αναγνώστη να βιώνει τις ιστορίες, τον πόνο και τον ρόλο τους μέσα στην πλοκή, η οποία με την σειρά της αποτελείται από πολλά μικρότερα subplots, που όλα μαζί οδηγούν στο μεγάλο φινάλε. Το V for Vendetta δεν θα ήταν πραγματικότητα αν δεν υπήρχε ο έτερος μεγάλος καλλιτέχνης, ο David Lloyd, που ανέλαβε το εικαστικό κομμάτι και ήταν και η αφορμή για ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας. Ο Lloyd, μαθημένος από την εμπειρία του στο κλασσικό και τρομερά υποτιμημένο Night Raven και βαθιά επηρεασμένος από τους pulp χαρακτήρες της δεκαετίας του 1930, δίνει έναν σκοτεινό αλλά συγχρόνως πολύχρωμο χαρακτήρα στο comic. Κυριαρχούν οι απλοί συνδυασμοί χρωμάτων, οι έντονες σκιές και περιγράμματα, ενώ το εκρηκτικό μοντάζ του έργου το κάνει να φαίνεται πως όλα ρέουν, όλα αλλάζουν γύρω από τους χαρακτήρες, μια αίσθηση που θυμίζει την δουλειά τoυ Moore στο Swamp Thing. Επιπλέον, ο Lloyd κατάφερε να αυξομειώνει την ένταση των καρέ του, πότε τονίζοντας τις λεπτομέρειες και πότε αφήνοντας την φαντασία του αναγνώστη να συμπληρώσει τα κενά, αποδίδοντας έτσι μια πανέμορφη ατμόσφαιρα μυστηρίου την οποία, ανά σημεία, θαρρείς πως μπορείς να κόψεις με το μαχαίρι… Το V for Vendetta, παρά την απόπειρα απολιτικοποίηση του από την ταινία, ήταν και θα παραμείνει ένα κορυφαίο αριστούργημα πολιτικού ύφους και χαρακτήρα, ένα έναυσμα για παραγωγικές συζητήσεις, τσακωμούς και συγκρούσεις, και, πάνω από όλα, μια αφορμή για τον κόσμο να σκεφθεί και, ίσως, να αποτρέψει την ρήση του ίδιου του Moore: Όσο οι άνθρωποι γίνονται πιο απελπισμένοι, η ιστορία δείχνει πως δεν θα εξεγερθούν σε μια μεγάλη, προλεταριακή παλίρροια που θα συνθλίψει τους καταπιεστές τους. Θα στραφούν ο ένας ενάντια στον άλλον… Πηγή