Search the Community

Πόθοι και πάθη στα χρόνια του Βυζαντίου Γιάννης Αντωνόπουλος (John Antono) Το βυζαντινό έπος του Διγενή Ακρίτα γνωρίζει την πιο σύγχρονη και πρωτότυπη παραλλαγή του στη νέα σειρά κόμικς της Jemma Press. «Ο θαυμαστός Βασίλειος, το φως των ανδρειωμένων, / περί απελάτων ήκουσε ευγενικών και ανδρείων, / ότι κρατούν στενώματα και ποιούν αντραγαθίας / και ζήλος ήλθεν εις αυτόν να ιδή τους απελάτας. / Και έκατσεν και ευθείασεν ωραίον, τερπνόν λαβούτον, / επήρεν το και εξέβηκεν από τα γονικά του / και εις μίαν εκατέμαθεν και τας στενάς κλεισούρας.» Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από την -πλησιέστερη προς το αρχικό κείμενο- παραλλαγή του μακρού έμμετρου αφηγήματος «Βασίλειος Διγενής Ακρίτης». Ένα έργο που γράφτηκε γύρω στα μέσα του 11ου αιώνα, εμπνευσμένο από τη ζωή των υπερασπιστών των άκρων (συνόρων) της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οι θρύλοι, τα άσματα και οι παραδόσεις για τη δράση και τα κατορθώματα των ακριτών γνώρισαν μεγάλη διάδοση στις ακριτικές περιοχές του Πόντου και της Καππαδοκίας και από εκεί πέρασαν στην Κύπρο, την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα. Το σύνολο αυτού του υλικού, που αποτέλεσε τον «ακριτικό κύκλο», οδήγησε στη σύνθεση του αρχαιότερου μνημείου της λόγιας νεοελληνικής γραμματείας, που κινείται ανάμεσα στο έπος και το ερωτικό μυθιστόρημα. Το έργο διηγείται τον βίο του ήρωα Διγενή Ακρίτη, που υπερασπίστηκε τα σύνορα του Βυζαντίου περί τον 9ο-10ο αιώνα, και αντανακλά την κυρίαρχη ιδεολογία (πολιτική, στρατιωτική και θρησκευτική) της αυτοκρατορίας. Αποτυπώνει, όμως, παράλληλα, και τις πολυεπίπεδες σχέσεις και διασταυρώσεις του χριστιανικού και του μουσουλμανικού κόσμου. Άλλωστε, το ευφυές προσωνύμιο του ήρωα ως «διγενή» αναφέρεται ακριβώς στη μικτή καταγωγή του, καθώς ήταν γιος της Ελληνοβυζαντινής αριστοκράτισσας Ειρήνης και του Αραβοσύρου εμίρη Μουσούρ. Το «Έπος του Διγενή Ακρίτη» αποδόθηκε ανά τους αιώνες σε διάφορες ελληνικές και σλαβικές παραλλαγές, ενώ ενέπνευσε δημοτικά τραγούδια και λογοτεχνικά έργα. Μεταφέρθηκε, όμως, και σε κόμικς, πρώτη φορά στη σειρά των Κλασσικών Εικονογραφημένων (τεύχος #1035). Η πιο πρόσφατη μεταφορά σε κόμικς του σπουδαίου αυτού έργου της δημώδους βυζαντινής λογοτεχνίας μάς έρχεται από τις εκδόσεις Jemma Press. Ο λόγος για τη σειρά «Διγενής», που από τις αρχές του 2022 μετράει ήδη τους δύο πρώτους της τόμους (οι επόμενοι τέσσερις θα κυκλοφορούν ανά εξάμηνο). Ο «Διγενής» είναι το αποτέλεσμα της καρποφόρας συνεργασίας τεσσάρων ταλαντούχων συντελεστών: των Κωνσταντίνου Δημητρίου και Κάλλιας Παπαδάκη, που έγραψαν το σενάριο, και των Αύγουστου Κανάκη και Ντέννι Γιατρά, που ανέλαβαν τη σχεδίαση και τον χρωματισμό. Πρόκειται για την πιο σύγχρονη, σε προσέγγιση και αφηγηματική ματιά, παραλλαγή του βυζαντινού έπους. Ο πρώτος τόμος, με τον τίτλο «Το σημάδι του Κάιν», μας εισάγει στο χρονικό πλαίσιο, που δεν είναι άλλο από την ενδο-βυζαντινή μάχη της Αβύδου (989 μ.Χ.). Εκεί, μια μοιραία συνάντηση μας μεταφέρει 20 χρόνια πίσω, στην Καισάρεια, όπου παρακολουθούμε την πορεία του δεκαεξάχρονου αριστοκράτη Βασίλειου Μουσούρ από την αθωότητα, στην εποχή του πυρός και του σιδήρου. Μια άτυχη στιγμή τινάζει στον αέρα εφηβικά όνειρα και «ενήλικες» πολιτικές φιλοδοξίες, ανοίγοντας στη συνέχεια (τόμος β’: «Πυρ και θείον») τον φαύλο κύκλο του αίματος. Ο «Διγενής» συνιστά έναν επιτυχή συνδυασμό των εξής παραγόντων: α. βαθιά κατανόηση της περιόδου (σε όλα τα ιστορικά, πολιτισμικά και θεολογικά της συμφραζόμενα), β. κινηματογραφικό storytelling, γ. καθαρή σχεδιαστική γραμμή, ρεαλιστική και ταυτόχρονα λιτή και δ. πανέμορφες παλέτες που εξυψώνουν τη σεναριακή δράση. Σε προηγούμενο αφιέρωμά μας («Ποπ βυζαντινές ιστορίες», Καρέ Καρέ 13-14/8/2022) είχαμε υποστηρίξει ότι η υπερχιλιετής περίοδος των ανατολικών Μέσων Χρόνων όχι απλώς δεν είναι το βαρετό μάθημα των σχολικών μας χρόνων, αλλά στην πραγματικότητα αποτελεί μια σκόπιμα υποτιμημένη, πλην όμως ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για κάθε είδους δημιουργία, με σύγχρονα καλλιτεχνικά και εκφραστικά μέσα. Ο «Διγενής» των Δημητρίου, Παπαδάκη, Κανάκη και Γιατρά επιβεβαιώνει τον παραπάνω ισχυρισμό, διατηρώντας ακμαίο το ενδιαφέρον και τις προσδοκίες μας για τη συνέχεια. Πηγή

Ο Διγενής Ακρίτας σαν υπερήρωας Ο Κ. Δημητρίου και η Κ. Παπαδάκη μιλούν για τη μεταφορά του βυζαντινού έπους σε graphic novel «Το στυλ του Αύγουστου Κανάκη και του Ντέννι Γιατρά, ένα εκλεπτυσμένο μείγμα της ευρωπαϊκής και της manga σχολής, με καθαρές γραμμές και παλέτες, είναι σύγχρονο, δραματικό και ρεαλιστικό, χωρίς φληναφήματα», αναφέρει ο ο Κωνσταντίνος Δημητρίου. Νικόλας Ζώης ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΚΑΛΛΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΑΝΑΚΗΣ, ΝΤΕΝΝΙΣ ΓΙΑΤΡΑΣ Διγενής Ι. Το σημάδι του Κάιν εκδ. Jemma Press, σελ. 48 Πολεμικά κατορθώματα μεταξύ θρύλου και Ιστορίας, μάχες με δράκους, έρωτες με κόρες στρατηγών και, βέβαια, μια αναμέτρηση με τον Χάρο στα μαρμαρένια αλώνια που έγινε δημοτικό τραγούδι: είναι στα αλήθεια ηρωικό και με κάθε σημασία φανταστικό το έπος του Διγενή Ακρίτα, του γιου ενός Σύρου εμίρη και μιας βυζαντινής αριστοκράτισσας, ο οποίος υπερασπίστηκε τα σύνορα του Βυζαντίου κατά τον 9ο ή 10ο αιώνα μ.Χ. και τα ανδραγαθήματά του έφτασαν να μνημονεύονται για πολλά πολλά χρόνια. Είναι επίσης μια ιστορία που, ενώ διασώζεται σε διάφορες εκδοχές και χειρόγραφα, διατηρεί αναλλοίωτα ορισμένα αφηγηματικά χαρακτηριστικά, που κληρονομήθηκαν στα ακριτικά τραγούδια και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων το εξής: «Οι λεπτομέρειες και οι χρωματισμοί στην αλλαγή των εικόνων», αναφέρει στο βιβλίο του «Τα ωραιότερα δημοτικά τραγούδια» (εκδ. Ιωλκός) ο Γιάννης Κορίδης, «είναι κάτι το μοναδικό». Εικαστική δύναμη «Tα πραγματικά πρόσωπα πίσω από τις προφορικές παραδόσεις σιγά σιγά χάνονται. Το μόνο που απομένει είναι ένας πυρήνας αλήθειας περικυκλωμένος από το συλλογικό όνειρο», λέει ο Κ. Δημητρίου. Ίσως εκεί βρέθηκε το έναυσμα για τη μεταφορά του έπους του Διγενή σε graphic novel, ο πρώτος τόμος του οποίου μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Jemma Press: το σενάριο υπογράφουν ο Κωνσταντίνος Δημητρίου, σύμβουλος στρατηγικής επιχειρήσεων που ζει μεταξύ Σιγκαπούρης και Οξφόρδης, και η πολυβραβευμένη συγγραφέας, ποιήτρια και σεναριογράφος Κάλλια Παπαδάκη, ενώ τις εικόνες ανέλαβαν οι Αύγουστος Κανάκης και Ντέννις Γιατράς, δύο σχεδιαστές που δραστηριοποιούνται και εκτός συνόρων. Πέρα ωστόσο από την εικαστική δύναμη των ακριτικών τραγουδιών, το έπος του Διγενή διαθέτει και ιδιότητες που ξεπερνούν το πεδίο της ένατης τέχνης. «Έχω πάθος με την ανθρωπολογία», λέει στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Δημητρίου και συνεχίζει: «Πριν από έξι χρόνια, διάβασα τον “Χρυσό κλώνο” του Τζέιμς Φρέιζερ σε μια προσπάθεια να ερευνήσω τη διάδραση μεταξύ μύθου και Ιστορίας, το ειδικό βάρος των προφορικών παραδόσεων και εθίμων, τη σημασία τους στην κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης μέσα από τον “μονομύθο” του Τζόζεφ Κάμπελ, τη θεωρία ότι όλες οι ιστορίες ηρώων ανεξαρτήτως πολιτισμού και εποχής ακολουθούν έναν παρεμφερή κύκλο. Οι αναφορές του Φρέιζερ στις ευρωπαϊκές λαϊκές παραδόσεις μού θύμισαν τον δικό μας Διγενή Ακρίτα. Από περιέργεια διάβασα την απόδοση του “χειρογράφου της Ανδρου” του Διγενή από τον Αντώνη Μηλιαράκη, που εκδόθηκε το 1881, και συνειδητοποίησα ότι ο συγγραφέας περιγράφει έναν υπερήρωα, τον κατεξοχήν πρωταγωνιστή των κόμικς. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα». «Ο δικός μας Διγενής είναι τραγικό πρόσωπο, ένας άνδρας στα σύνορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που μάχεται ανάμεσα σε δύο ταυτότητες, που πασχίζει να αντιπαρέλθει εχθρούς και προσωπικούς δαίμονες, να υπερβεί όσα τον περιορίζουν», τονίζει η Κάλλια Παπαδάκη. Από τον πρώτο τόμο της σειράς (οι υπόλοιποι πέντε θα κυκλοφορούν ανά έξι μήνες), που έχει τον τίτλο «Διγενής Ι. Το σημάδι του Κάιν», φαίνεται πως πρόκειται για μια παραλλαγή του κλασικού έπους, η οποία ξεκινά με το origin story του βασικού χαρακτήρα και τον ακολουθεί στη μεταμόρφωσή του από άνθρωπο των βιβλίων σε ήρωα και από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μέχρι τα βάθη της Ανατολής: ο δεκαεξάχρονος Διγενής μεγαλώνει στα σύνορα του Βυζαντίου με τη σαρακινή Συρία, αγαπά τη Σοφία, κόρη του στρατηγού Βάρδα Φωκά, και πασχίζει, όχι χωρίς κόστος, να αποδείξει στον περίγυρό του τις ικανότητές του. Σύμφωνα με την Κάλλια Παπαδάκη, «ο Διγενής Ακρίτας, σε όλες τις παραλλαγές που διαθέτουμε, είναι ένας άνδρας που έχει όλες τις σωματικές και ψυχικές αρετές για να προκόψει σε μια εποχή που μαστίζεται από τον πόλεμο και τη βία. Στην παρούσα όμως μεταφορά, αναγεννιέται μέσα από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, τον προσωπικό του μόχθο, του λείπουν αρχικά όλα τα εφόδια, πέρα από μια ροπή προς τη γνώση, σε μια εποχή που η ρώμη υπερτερεί. Ο δικός μας Διγενής είναι τραγικό πρόσωπο, ένας άνδρας στα σύνορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που μάχεται ανάμεσα σε δύο ταυτότητες, που πασχίζει να αντιπαρέλθει εχθρούς και προσωπικούς δαίμονες, να υπερβεί όσα τον περιορίζουν. Η διαδρομή που ακολουθεί είναι ένα μακρύ ταξίδι ενηλικίωσης και μαθητείας στον Δρόμο του Μεταξιού, όπου σταδιακά μεταμορφώνεται από έναν αδύναμο ψυχικά και σωματικά άνδρα σ’ έναν ήρωα, κάποιον που υπερβαίνει εαυτόν, ώστε να ζήσει ελεύθερος». Σύγχρονο και δραματικό Κυριαρχούν φυσικά εκείνες «οι λεπτομέρειες και οι χρωματισμοί στην αλλαγή των εικόνων»: όπως παρατηρεί ο Κωνσταντίνος Δημητρίου, «το στυλ του Αύγουστου Κανάκη και του Ντέννι Γιατρά, ένα εκλεπτυσμένο μείγμα της ευρωπαϊκής και της manga σχολής, με καθαρές γραμμές και παλέτες, είναι σύγχρονο, δραματικό και ρεαλιστικό, χωρίς φληναφήματα». Πώς νοηματοδοτείται, όμως, σήμερα ένας μύθος στον οποίο, σύμφωνα με τον Νικόλαο Πολίτη, «αποκορυφούνται οι πόθοι και τα ιδεώδη του ελληνικού έθνους, διότι εν αυτώ συμβολίζεται η μακραίων και άληκτος πάλη του ελληνικού προς τον μουσουλμανικόν κόσμον»; Ο Κωνσταντίνος Δημητρίου βάζει και τη φιλοσοφία στο παιχνίδι: «Με το πέρασμα των αιώνων», λέει, «τα πραγματικά πρόσωπα πίσω από τις προφορικές παραδόσεις σιγά σιγά χάνονται. Το μόνο που απομένει είναι ένας πυρήνας αλήθειας περικυκλωμένος από το συλλογικό όνειρο. Η άποψη του Πολίτη είναι συνάρτηση της εποχής του, όταν μια μικρή, νέα χώρα συνέθετε ακόμη την εθνική της ταυτότητα σ’ ένα άκρως ανταγωνιστικό διεθνές πλαίσιο. Στο “χειρόγραφο της Άνδρου” του Διγενή υπάρχει μόνο μία αμυδρή αναφορά στην έννοια της πατρίδας. Η δική μας εκδοχή εστιάζεται στον άνθρωπο Διγενή, στην εσωτερική του πάλη λόγω της καταγωγής του, στη συνεχή αμφιταλάντευσή του και στη μετέπειτα προσπάθειά του για σύνθεση, υπέρβαση και αυτογνωσία, στα βήματα του Σοπενχάουερ». Πηγή